Το ρήμα , εγκλίσεις, χρονική βαθμίδα, ποιόν ενέργειας Γλώσσα Β Γυμν , Ενότητες 2 και 3

 Το ρήμα , εγκλίσεις, χρονική βαθμίδα, ποιόν ενέργειας

Γλώσσα Β Γυμνασίου , Ενότητα 2

Tο ρήμα:

• εκφράζει μια ενέργεια ή μια κατάσταση, • είναι το βασικό στοιχείο κάθε πρότασης γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται με την επικοινωνία,   • ανήκει στη ρηματική φράση, στην οποία παίζει τον κυρίαρχο ρόλο.

 

 Όπως τα ουσιαστικά, έτσι και τα ρήματα έχουν δύο αριθμούς: ενικό και πληθυντικό.

Τα ρήματα έχουν πρόσωπα: πρώτο, δεύτερο και τρίτο πρόσωπο σε κάθε αριθμό (ενικό και πληθυντικό).

Tο ρήμα αποτελείται από το θέμα και την κατάληξη

 Φωνές, συζυγίες, αποθετικά  : 

 

Με βάση τις καταλήξεις χωρίζουμε τα ρήματα σε δύο συζυγίες:  στην α' συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω,  ενώ στη β' ανήκουν όσα έχουν κατάληξη -ώ.

 Με βάση πάλι την κατάληξη, τα ρήματα χωρίζονται σε δύο φωνές: την ενεργητική (ρήματα σε -ω ή -ώ) και την παθητική (ρήματα σε -μαι).

Πολλά ρήματα έχουν ρηματικούς τύπους και στις δύο φωνές, π.χ. κλείνω – κλείνομαι.

 Υπάρχουν και ρήματα που έχουν τύπους μόνο σε μία φωνή. Τα ρήματα που έχουν μόνο παθητική φωνή ονομάζονται αποθετικά, π.χ. έρχομαι, γίνομαι.

 

Πολλά ρήματα σχηματίζουν και τις δύο φωνές, ενώ κάποια άλλα μόνο μία από τις δύο, π.χ. φτάνω, έρχομαι, πηγαίνω 

 

◗ Κάθε φωνή έχει δύο συζυγίες.

◗ Η δεύτερη συζυγία κάθε φωνής χωρίζεται σε δύο τάξεις, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

α συζυγία
Ενεργητική φωνή	Μέση φωνή
α'   -ω γράφω	α'  -ομαι λέγομαι

β συζυγία
Ενεργητική φωνή		Μέση φωνή
α'  τάξη  -άω, -ώ αγαπάω,-ώ	β'  -ώ μπορώ	α'  -ιέμαι αγαπιέμαι	β'  -ούμαι οδηγούμαι

 

Έγκλιση: 

Εγκλίσεις ονομάζονται οι μορφές που παίρνει το ρήμα , για να φανερώσει πώς παρουσιάζεται το νόημά του από εκείνον που μιλάει.  Τύπος του ρήματος που παριστάνει το νόημά του ως πραγματικό, ενδεχόμενο ή επιθυμία - προσταγή 

 Προσωπικές εγκλίσεις (Οριστική-Υποτακτική Προστακτική) Ξεχωριστοί τύποι για τα πρόσωπα.

Απρόσωπες εγκλίσεις: (απαρέμφατο, Μετοχή)

Το απαρέμφατο είναι άκλιτος τύπος του ρήματος και χρησιμοποιείται για τον σχηματισμό ορισμένων χρόνων στην ενεργητική και την παθητική φωνή, π.χ. έχω δέσει, είχε δεθεί.

Η μετοχή αποτελεί μια ακόμα έγκλιση. Στην ενεργητική φωνή παρουσιάζει έναν άκλιτο τύπο σε-(ο)ώντας, π.χ. γράφοντας, τραγουδώντας. Στην παθητική φωνή παρουσιάζει κλιτούς τύπους και στα τρία γένη,π.χ. γραμμένος, -η, -ο.

Οι εγκλίσεις σημαίνουν:

Οριστική  - φανερώνει το πραγματικό, το βέβαιο . Ο ήλιος λάμπει. Ο γιατρός ήρθε  - φανερώνει το πιθανό   Θα + οριστική   Θα ετοιμάζεται για ύπνο.  - ευχή   να, ας,μακάρι να  + οριστική ιστορικού χρόνου (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος)  παίρνει άρνηση δεν  Ας είχα την υγεία μου. Μακάρι να είχα περισσότερη αντοχή! -φανερώνει το δυνατό   Θα + οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου Αν είχα διαβάσει θα έγραφα καλύτερα.

Υποτακτική [Ενεστώτας, Αόριστος, Παρακείμενος]  Ενεστώτας: να γράφω      Αόριστος: να γράψω       Παρακείμενος: να έχω γράψει  φανερώνει κάτι που θέλουμε ή που περιμένουμε να γίνει (επιθυμία, το προσδοκώμενο, το ενδεχόμενο) Η υποτακτική σχηματίζεται παίρνοντας μπροστά ένα από τα μόρια ας, να ή έναν από τους συνδέσμους για να, όταν, αν, πριν, άμα ή το απαγορευτικό μη(ν).  Όταν έρθουν οι διακοπές, θα πάμε εξοχή  - απαγόρευση    Μη φωνάζετε όλοι μαζί.  - προτροπή Να πας γρήγορα σπίτι.  - παραχώρηση Ας παίξει.  - ευχή Ο Θεός να σε φυλάει.  - κατάρα Να μη χαρώ τα νιάτα μου.

Προστακτική [Ενεστώτας, Αόριστος]  Ενεστώτας: γράφε – γράφετε  Αόριστος: γράψε – γράψτε  Παθητικός αόριστος: γράψου - γραφτείτε  - φανερώνει προσταγή ή επιθυμία ή ευχή ή παράκληση H προστακτική δεν έχει άρνηση αλλά την αντικαθιστά η υποτακτική. π.χ. Μη γράφεις  Φύγετε  Άκουσέ με  Άνοιξέ μου την πόρτα.  Πηγαίνετε στο καλό.  Παναγιά μου, βοήθησέ μας. Τρέξτε πιο γρήγορα.

https://www.slideshare.net/christostsatsouris/2-2-41585616

Να αναγνωρίσετε την έγκλιση και στη συνέχεια να γράψεις τι δηλώνει:

Ο Γιάννης δεν πρόλαβε το τρένο.

Μην τρέχετε στους δρόμους.

Να περάσω ύστερα από το μαγαζί;

Δε θυμάμαι καλά .Θα ήμουν τότε έξι χρονών.

Ίσως να διαβάσω λίγο πριν κοιμηθώ.

Αν μου το ζητούσες θα σε βοηθούσα.

Ας του δώσουμε μια ακόμα ευκαιρία.

φύγετε αμέσως από εδώ!

Μακάρι να είχα πάει μαζί του τότε!

Χρόνοι: Οι μορφές που παίρνει το ρήμα για να φανερώσει πότε και πώς γίνεται κάτι λέγονται χρόνοι του ρήματος. Έτσι φανερώνουν:

• Τη χρονική βαθμίδα στην οποία γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα (παρόν, παρελθόν, μέλλον) και διακρίνονται σε παροντικούς (ενεστώτας, παρακείμενος), παρελθοντικούς (παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος) και μελλοντικούς (εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας).

• Το ποιόν ενέργειας με το οποίο παρουσιάζεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Οι χρόνοι δηλαδή είναι μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) όταν φανερώνουν εξακολούθηση ή επανάληψη, συνοπτικοί (αόριστος, συνοπτικός μέλλοντας) όταν παρουσιάζουν κάτι συνοπτικά και συντελεσμένοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) όταν αυτό που δηλώνουν είναι κάτι τελειωμένο.

• Από τους χρόνους του ρήματος άλλοι σχηματίζονται με μία μόνο λέξη και λέγονται μονολεκτικοί και άλλοι με δύο ή τρεις λέξεις και λέγονται περιφραστικοί.

• Όλοι οι χρόνοι στην υποτακτική και προστακτική στις κύριες προτάσεις αναφέρονται στο μέλλον, δηλ. σε ενέργειες που θα γίνουν. 

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ

Οι χρόνοι	Παροντικοί	Παρελθοντικοί	Μελλοντικοί
Μη συνοπτικοί	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ χαρίζω	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ χάριζα	ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα χαρίζω
Συνοπτικοί		ΑΟΡΙΣΤΟΣ χάρισα	ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα χαρίσω
Συντελεσμένοι	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ έχω χαρίσει	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ είχα χαρίσει	ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω χαρίσει

Σε κάθε κλιτή λέξη, άρα και στο ρήμα, το τμήμα που είναι στην αρχή της και δεν αλλάζει μορφή λέγεται θέμα και το τελευταίο τμήμα της που αλλάζει μορφή λέγεται κατάληξη.

• Το θέμα του ρήματος είναι ενεστωτικό και αοριστικό (ενεργητικού και παθητικού αορίστου). Μ' αυτό δηλώνεται το ποιόν της ενέργειας του ρήματος: το μη συνοπτικό ή εξακολουθητικό με το ενεστωτικό θέμα, ενώ το συνοπτικό και το συντελεσμένο με το αοριστικό θέμα.

• Όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο μπορούν να πάρουν μπροστά από το θέμα, στον παρατατικό και τον αόριστο της οριστικής, ένα ε- που λέγεται αύξηση.

• Όσα ρήματα αρχίζουν από φωνήεν ή δίψηφο δεν παίρνουν αύξηση, αλλά κρατούν το φωνήεν ή το δίψηφο σε όλους τους χρόνους.

• Μερικά σύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό επίρρημα ή πρόθεση παίρνουν αύξηση στην αρχή του β΄ συνθετικού (εσωτερική αύξηση).

• Η αύξηση (και η εσωτερική) μένει όταν τονίζεται, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται.

Γράψε τα ρήματα στην οριστική στον παρατατικό και αόριστο.

φέρνεις
εγκρίνετε
συμβαίνει
αγοράζουμε
αισθάνεσαι
ξαναλέω
συγγράφει
ελέγχεται