Οι βασικοί όροι της πρότασης Αρχαία Ελληνικά Α Γυμνασίου

Οι βασικοί όροι της πρότασης

Πρόταση είναι μια οργανωμένη ομάδα λέξεων που έχει ένα νόημα.

 Οι κύριοι όροι της πρότασης :Για να διατυπώσουμε μια κατανοητή πρόταση χρειαζόμαστε δύο βασικά στοιχεία:

Α) Το υποκείμενο                                            Β) Το κατηγόρημα

        Κατηγόρημα είναι το ρήμα της πρότασης και εκείνες οι λέξεις που συνοδεύουν το ρήμα. Το κατηγόρημα σε μια πρόταση μπορεί να είναι μονολεκτικό αν το ρήμα είναι αμετάβατο (δεν έχει το ρήμα αντικείμενο) ή περιφραστικό.

 α) Μονολεκτικό, να αποτελείται από ένα ρήμα μόνο.

κατηγόρημα
Υποκείμενο	Ρήμα
Ὁ Σωκράτης	εἶπε.

β) Περιφραστικό, να αποτελείται από :

1) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο

κατηγόρημα
Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	αντικείμενο
Οἱ στρατιῶται	διώκουσιν	τοὺς πολεμίους.

2) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο + αντικείμενο

κατηγόρημα
Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	Αντικείμενο	αντικείμενο
Ὁ Σωκράτης	διδάσκει	τῷ μαθητῇ	τὴν ἀρετήν.

3) ένα τύπο ενός συνδετικού ρήματος + το κατηγορούμενο του υποκειμένου

κατηγόρημα
Υποκείμενο	συνδετικό ρήμα	κατηγορούμενο του υποκειμένου
Ὁ Σωκράτης	ἦν	σοφός.

 

 4) ένα τύπο ενός μεταβατικού ρήματος + αντικείμενο + κατηγορούμενο του αντικειμένου.

κατηγόρημα
Υποκείμενο	μεταβατικό ρήμα	αντικείμενο	κατηγορούμενο του αντικειμένου
Ὁ Σωκράτης	νομίζει	τὴν ἀρετήν	διδακτήν.

Υποκείμενο:

είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση, είναι αυτό που ενεργεί, που παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Για να το βρούμε ρωτάμε το ρήμα  « ποιος».

Το Υποκείμενο όπως και στα Νέα Ελληνικά μπαίνει σε πτώση Ονομαστική. Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο της πρότασης (όταν αυτό είναι πτωτικό) στο πρόσωπο και στον αριθμό. Εξαίρεση αποτελεί η αττική σύνταξη, που χαρακτηρίζει κυρίως την ιωνική-αττική διάλεκτο. Όταν το υποκείμενο της πρότασης είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, το ρήμα τίθεται στο γ΄ ενικό αντί του γ΄ πληθυντικού, π.χ. τὰ παιδία παίζει.

Ως υποκείμενο ενός ρήματος μπορεί να τεθεί: 

Oυσιαστικό ή επίθετο που λειτουργεί ως ουσιαστικό,  αντωνυμία,  αριθμητικό,  μετοχή πάντοτε με άρθρο,       απαρέμφατο,  λέξη ή φράση με άρθρο (ουσιαστικοποιημένη),  ολόκληρη πρόταση

Tο υποκείμενο του ρήματος μπορεί να παραλείπεται:

1.        Όταν το ρήμα της πρότασης είναι α' ή β' προσώπου, αφού από την κατάληξή του δηλώνεται ότι υποκείμενο είναι μία από τις προσωπικές αντωνυμίες ἐγώ, σύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς:  Ταῦτα μὲν οὖν παραλείψω. [ἐγὼ]

2.        Όταν το ρήμα της πρότασης είναι γ' προσώπου και το υποκείμενο είναι ομόρριζο με το ρήμα (σύστοιχο υποκείμενο): Ἐσάλπιγξε. [ὁ σαλπιγκτὴς]

3.        Στην περίπτωση των ρημάτων λέγουσιν ή φασίν, όταν ως υποκείμενο εννοείται η ονομαστική ἄνθρωποι ή κάτι ανάλογο: Φασὶ δασέα τὰ ὄρη ταῦτα εἶναι. [οἱ ἄνθρωποι]

4.        Όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα. Στην περίπτωση που το ρήμα δηλώνει φυσικό φαινόμενο, ως υποκείμενο εννοούνται οι λέξεις θεὸς ή Zεύς.

Αντικείμενο:

Τα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα μονόπτωτα και τα δίπτωτα.

 Μονόπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται:α) ένα αντικείμενο σε μια μόνο πτώση ή β) πολλά αντικείμενα τα οποία είναι ίδιας ποιότητας και βρίσκονται όλα στην ίδια πτώση. Σὺ τίμα τὸν πατέρα

 Δίπτωτα ρήματα λέγονται αυτά που δέχονται δύο αντικείμενα

:     άμεσο και έμμεσο

άμεσο	έμμεσο
Αιτιατική	οποιαδήποτε άλλη πτώση
Αιτιατική προσώπου	Αιτιατική
Γενική	Δοτική

   

  

  Συνδετικά ονομάζονται τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο ή το αντικείμενό τους με το κατηγορούμενο. Κατηγορούμενο : αποδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο, μέσω ενός συνδετικού ρήματος. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο. Ως κατηγορούμενο σε μια πρόταση είναι δυνατόν, επίσης, να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις. Το κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση

Συνδετικά ρήματα είναι:

1.       Το ρήμα εἰμὶ και τα συνώνυμα του : όπως γίγνομαι, καθίσταμαι (γίνομαι), ὑπάρχω, τυγχάνω (τυχαίνεινα είμαι), διατελῶ (είμαι συνεχώς), ἔφυν (γεννήθηκα), πέφυκα γορούμενο.

2.       Tα ρήματα, όπως αἱροῦμαι (εκλέγω, εκλέγομαι,  ἀποδείκνυμι(καθιστώ, διορίζω), λαγχάνω (εκλέγομαι με κλήρο), χειροτονῶ (εκλέγω με ανάταση του χεριού)

3.       τα δοξαστικάρήματα, όπως νομίζω, ἡγοῦμαι, κρίνω, ὑπολαμβάνω, φαίνομαι κ.τ.ό., και τα

4.    κλητικά,όπως καλῶ, λέγω, ὀνομάζω, προσαγορεύω 

Συμπέρασμα: Μια πρόταση μπορεί να αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους (υποκείμενο, ρήμα, κατηγορούμενο ή αντικείμενο) μπορεί όμως να έχει και προσδιορισμούς. Η πρόταση που αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους ονομάζεται απλή Η πρόταση που περιλαμβάνει και κάποιο προσδιορισμό ονομάζεται επαυξημένη

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συνταχθούν οι παρακάτω προτάσεις και να χαρακτηριστούν τα ρήματα αμετάβατα ή μεταβατικά ή συνδετικά:

 α. Ἁλιεύς τις αὐλοὺς εἶχε.

 β. Τοῖς μὲν πολεμίοις ἐναντίοι εἰσὶν οἱ θεοί.

 γ. Ὁ ὄνος ἐκ τοῦ κόπου ἐτελεύτησε.

Δ)Ἀγαμέμνων ἡγεμὼν τοῦ σύμπαντος στρατοῦ ἦν.

2. Να εντοπίσετε στις παρακάτω προτάσεις το υποκείμενο και το κα-τηγόρημα και να αναγνωρίσετε τη μορφή του κατηγορήματος.

 α. Ὁ  ῥήτωρ ἀγορεύει.

 β. Ὁ ἀνὴρ λούεται.

γ. Ἡ Κρήτη ἐστὶ νῆσος.

 δ. Τὸ παιδίον φαίνεται ἀσθενές.

 ε. Ἀλέξανδρος ἐκαλεῖτο μέγας.

 στ. Οἱ Πέρσαι ἔλυσαν τὰς σπονδάς.

 ζ. Οἱ στρατιῶται διώκουσιν τοὺς πολεμίους.

 η. Οἱ σοφισταὶ διδάσκουσιν τοὺς νεανίας τὴν ἀρετήν.

 θ. Ὑμεῖς οὐ λέγετε ἡμῖν τὴν ἀλήθειαν.

 ι.. Οἱ Λακεδαιμόνιοι νομίζουσι τὴν λιποταξίαν αἰσχύνην.

 ια. Ὁ Σωκράτης ἐκάλει τοὺς σοφιστὰς ἀσόφους.

 ιβ. Πολλὰς πόλεις ἔκτισεν ο Ἀλέξανδρος.

 ιγ Ταῦτα ἔλεγον οἱ Λακεδαιμόνιοι τοῖς Ἀθηναίοις.

3)   Να εντοπίσετε στις παρακάτω προτάσεις το ρήμα και το υποκείμενο, και όπου υπάρχουν, το κατηγορούμενο ή το αντικείμενο ή τα αντικείμενα.

 α. Μικρός ἐστίν οὗτος ὁ οἷκος.

 β. Προμηθεὺς ἔδωκε τοῖς ἀνθρώποις το πῦρ.

 γ. Ἅπαντες ἤκουον τοῦ ρήτορος.

 δ. Λεωνίδας ἀπέθανεν ἐν Θερμοπύλαις.

ε. Ἀποδώσομεν τὴν πατρίδα μείζονα (=μεγαλύτερη) τοῖς ἐσομένοις (=στους απογόνους).

 στ. Ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη νομίζονται ἀρεταί.

Ζ)  Ὁ  ῥήτωρ ἔλεγε τοῖς πολίταις τὴν ἑαυτοῦ γνώμην.

Η)  Ἀποκλείουσιν οἱ βάρβαροι ἡμᾶς τῆς ὁδοῦ.

Ασκήσεις από το:

http://users.sch.gr/panosloupasis/