Απρόσωπη σύνταξη - Απρόσωπα ρήματα , Αρχαία Ελληνικά , θεωρία- ασκήσεις

Απρόσωπη σύνταξη

Απρόσωπα ή τριτοπρόσωπα ρήματα ονομάζονται όσα βρίσκονται στο γ΄ ενικό πρόσωπο και δε δέχονται ως υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα (απρόσωπη σύνταξη). Από αυτά μερικά απαντούν μόνο ως απρόσωπα, όπως τα χρή, μέλει, ἔξεστι, ενώ τα περισσότερα προέρχονται από προσωπικά ρήματα, ενεργητικά ή παθητικά.

Τα συνηθέστερα απρόσωπα ρήματα είναι:

δεῖ (πρέπει),χρὴ (πρέπει),  δοκεῖ (φαίνεται καλό, αποφασίζεται),  προσήκει (αρμόζει, ταιριάζει),  ἔξεστι (είναι δυνατόν, επιτρέπεται), μέλλει (πρόκειται) , λέγεται,  ὁμολογεῖται , μέλλει (πρόκειται), ἔστι / ἔνεστι / πάρεστι (είναι δυνατόν)

Οι απρόσωπες εκφράσεις· είναι περιφράσεις που σχηματίζονται:

Με το ρήμα ἐστὶ και ένα αφηρημένο ουσιαστικό ή το ουδέτερο ενός επιθέτου ή μιας μετοχής	Με το ρήμα ἔχει και ένα τροπικό επίρρημα
ἀγαθόν ἐστι (είναι καλό)  , ἀνάγκη ἐστὶ  , δεινόν ἐστι (είναι φοβερό), ἄξιόν ἐστι (αξίζει),  ἀναγκαῖόν ἐστι	ἀναγκαίως ἔχει (είναι αναγκαίο), κακῶς ἔχει (είναι κακό), ῥᾳδίως ἔχει (είναι εύκολο) εὖ ἔχει (είναι καλό)

Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων και εκφράσεων

Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις έχουν ως υποκείμενο:

Απαρέμφατο	Δευτερεύουσα πρόταση, κυρίως ειδική, πλάγια ερωτηματική ή ενδοιαστική
Δεῖ τὸν παῖδα ζῆν κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ παιδαγωγοῦ. Προσήκει μισεῖν καὶ κολάζειν τοὺς προδότας καὶ δωροδόκους.	Δῆλόν ἐστι ὅτι κέρδους ἕνεκ' ἀδικοῦσιν. [ειδική] Ἀγγέλλεται ὅτι βασιλεὺς ἀφίκετο. [ειδική] Ἄδηλόν ἐστι εἰ βουλήσονται φίλοι εἶναι. (αν θα θελήσουν) [πλάγια ερωτηματική] Δέος ἐστὶ μὴ παρακρουσθῆτε ὑπὸ τούτων. [ενδοιαστική]

Όταν σε μια πρόταση υπάρχει ονομαστική πτώση που έχει θέση υποκειμένου, η σύνταξη του ρήματος είναι προσωπική:
Δοκεῖ τὸ φῶς ἐναντίον εἶναι τῷ σκότει.

Ὁ Νικίας εὐτυχὴς δοκεῖ εἶναι.

Τισσαφέρνης ἐλέγετο τούτων ἄρχειν.

Η δοτική προσωπική κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις

Κοντά σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις τίθεται συνήθως ένας προσδιορισμός σε δοτική πτώση που δηλώνει το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται το ρήμα και ονομάζεται δοτική προσωπική :Ἔδοξέ μοι τὴν ἐπιστολὴν πέμπειν.

Η δοτική προσωπική, μετατρεπόμενη σε αιτιατική, δίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου που λειτουργεί ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος 

π.χ. Χρή ἡμῖν ἐπαινεῖν τούς δικαίους ἂνδρας.

Χρή: ρήμα, ἐπαινεῖν: υποκείμενο του ρήματος, τελικό απαρέμφατο, ἡμῖν: δοτική προσωπική και  υποκείμενο του απαρεμφάτου:ἡμᾶς

Στην απρόσωπη σύνταξη έχουμε πάντοτε ετεροπροσωπία , αφού το υποκείμενο του ρήματος δεν γίνεται να είναι ίδιο με το υποκείμενο του απαρεμφάτου.

Ἔξεστί σοι, ὦ υἱέ, σῶσαι τὸν πατέρα. (είναι δυνατόν σε σένα)

Ἄδηλον παντὶ ἀνθρώπῳ ὅπῃ τὸ μέλλον ἕξει.

Ἔδοξέ μοι τὴν ἐπιστολὴν πέμπειν.

Παρατηρήσεις

α) Με ορισμένα απρόσωπα παθητικά ρήματα η δοτική είναι αντικείμενο:
Ἠγγέλθη Περικλεῖ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε. (αποστάτησαν)

β) Kάποια απρόσωπα ρήματα, όπως τα μέλει, μεταμέλει, μέτεστι, ὁμολογεῖται, παρεσκεύασται, συντάσσονται με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου

Ἐπειδὴ τοῖς Κορινθίοις παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν. (αφού είχαν πια ετοιμαστεί οι Κορίνθιοι)

Άσκηση

   Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσετε τα απρόσωπα ρήματα και τις απρόσωπες εκφράσεις και να βρείτε τη δοτική προσωπική (όπου υπάρχει).

 Προσήκει τοῖς πολίταις προθύμως πείθεσθαι τῷ ἄρχοντι.

  Τοῖς φαύλοις ἐνδέχεται τὰ τυχόντα ποιεῖν.

Ἄξιόν ἐστιν ἡμῖν ἐπαινέσαι τὴν ἀρετὴν τῶν προγόνων.

 Καλόν ἐστι τοῖς εὐδαίμοσι τοὺς τάλανας οἰκτίρειν.

 Ἀνάγκη ἐστὶν ἡμῖν τὰς πύλας φυλάττειν.

 Χρὴ τοὺς εὐγενεῖς γενναίως φέρειν τὰς συμφοράς.

 Φόβος ἐστὶ τοῖς γονεῦσι μὴ στερηθῶσι τῶν οἰκειοτάτων γηροτρόφων.

  Δῆλόν ἐστιν ὡς ἑκάτεροι διετέθησαν.

 Ἀναγκαῖόν ἐστι πείθεσθαι τοῖς νόμοις.

 Δοκεῖ αὐτοῖς τὴν εἰρήνην δέχεσθαι.

  Δεῖ ἡμῖν ἐξ ἀρχῆς τῶν πραγμάτων ἀκοῦσαι.

 Καλόν ἐστὶ τοὺς ἀνθρώπους ἀγαθοὺς εἶναι.

. Προσήκει τοῖς πολίταις πείθεσθαι τοῖς νόμοις.

  Καιρὸς ἐστὶν ἡμῖν πράττειν τὰ δέοντα.

  Ἔξεστιν παντὶ ἀνθρώπῳ ἀγορεύειν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ.

Ἀνάγκη ἐστὶ φυλάττειν τὰς πύλας.

Χρὴ ἡμῖν ἐπαινεῖν τοὺς δικαίους ἄνδρας.

  Ἀδύνατόν ἐστι φεύγειν πεπρωμένον.

Οὐ προσήκει τοῖς νεανίαις μὴ ἀκούειν τοῖς αὑτῶν διδασκάλοις.

  Δοκεῖ ἡμῖν συμμαχίαν λῦσαι.

Λέγεται Κῦρον εἰσβαλεῖν εἰς τὴν Κιλικίαν.

 Οὐ δοκεῖ μοι ὠφέλιμον τὸν πόλεμον εἶναι.

Ασκήσεις από: http://users.sch.gr/panosloupasis/arxaia_b_gym_enotita_5.pdf