χρονογραμμή : Τα ζα, Στράτης Μυριβήλης, Λογοτεχνία Γ Γυμνασίου, ανάλυση, φύλλο εργασίας.

Τα ζα, Στράτης Μυριβήλης,

Λογοτεχνία Γ Γυμνασίου,

ανάλυση, φύλλο εργασίας.

Στράτης Μυριβήλης,

Ο Στράτης Μυριβήλης (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Ευστράτιου Σταματόπουλου) γεννήθηκε στη Σικαμνιά της Λέσβου το 1892. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Μυτιλήνης διορίστηκε δάσκαλος στο Μανταμάδο της Λέσβου το 1910-11 και συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά του νησιού του. Την ίδια χρονιά βραβεύτηκε για πρώτη φορά σε διαγωνισμό διηγήματος του περιοδικού Νεότης της Σμύρνης. Η κήρυξη του πολέμου του 1912 βρήκε τον Μυριβήλη φοιτητή της Νομικής και της Φιλοσοφικής Σχολής στην Αθήνα. Μαζί με άλλους Λέσβιους νέους και κατόπιν διαβήματος στον Ελ. Βενιζέλο κατατάχθηκε εθελοντής και έφυγε για το μέτωπο. Έτσι ξεκίνησε η μακρά θητεία του σε όλους τους πολέμους της γενιάς του,τους Βαλκανικούς και τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή επέστρεψε στο νησί του, όπου άρχισε να εκδίδει την εβδομαδιαία εφημερίδα Καμπάνα (1923-24) και αργότερα την ημερήσια εφημερίδα Ταχυδρόμος (1924-30). Το 1932 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Είχε ακόμα προταθεί από την Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών ως υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1963).

Από τα μυθιστορήματά του Η Ζωή εν Τάφω (1924/1930) που πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Καμπάνα το 1923-24, Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια (1933) και Η Παναγιά η Γοργόνα (1949) θεωρείται ότι αποτελούν μια τριλογία βασισμένη στις εμπειρίες του στο μέτωπο και τα χαρακώματα. Τα έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Πέθανε στην Αθήνα το 1969.

Η Ζωή εν Τάφω (1931) απ’ όπου προέρχεται το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου, είναι μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικό

χαρακτήρα και λαϊκότροπη έκφρασητο οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του παρουσιάζεται ως ημερολόγιο που κρατά

ο λοχίας Κωστούλας στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στο Μακεδονικό Μέτωπο

κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (ο Κωστούλας είναι το προσωπείο του συγγραφέα,

ο οποίος πολέμησε στο Μέτωπο). Το βιβλίο χωρίζεται σε αφηγηματικές ενότητες ανάλογα με τη φυσική πορεία της πολεμικής ζωής

του λοχία. Θεωρείται το αντιπροσωπευτικότερο ελληνικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα.

Για τον Α παγκόσμιο πόλεμο:

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5204/Istoria_G-Gymnasiou_html-empl/index7_31.html

Ουδέν νεώτερο από το δυτικό μέτωπο:https://filologosab.blogspot.com/2017/03/blog-post_4.html

Το επιλεγμένο απόσπασμα παρουσιάζει με ωμό ρεαλισμό και περιγραφική μαεστρία την αγριότητα και τον παραλογισμό του πολέμου μέσα από την περιγραφή της εξόντωσης αθώων και ανυπεράσπιστων επιστρατευμένων ζώων.

Θεματικά κέντρα

· Η αγριότητα και το παράλογο του πολέμου με θύματα κυρίως τα ανυπεράσπιστα ζώα

· Η αδυναμία του ανθρώπου να αντιδράσει μπροστά στη βαρβαρότητα

· Η φύση ως παράγοντας σωματικής και ψυχικής εκτόνωσης

Ενότητες

α) «Τα ζα… ανθρώπων» Άνθρωποι και ζώα αντιμέτωποι με τον παραλογισμό του πολέμου.

β) «Η μεραρχία μας… της Μεραρχίας μας» Η μεταφορά των ζώων στο μέτωπο

γ) «Τα ζα… στο Περιστέρι» Η ζωή των γαϊδουριών

δ) «Ένα αεροπλάνο… να παραδώσει» Η μακάβρια εξόντωσή τους από τον βομβαρδισμό

ε) «Ένας ημιονηγός… ματωμένες» Ο τραγελαφικός επίλογος

Η οπτική γωνία του συγγραφέα: Στο εισαγωγικό μέρος εκθέτει τα προσωπικά του συναισθήματα για την αδικαιολόγητη εμπλοκή των αθώων ζώων στον πόλεμο. Συγκρίνοντας τις τύχες των ανθρώπων και των ζώων στον πόλεμο, θεωρεί πιο αδικημένα τα δεύτερα και τα συμπονά, γιατί εμπλέκονται ακούσια και χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν.

Ακολουθεί η ρεαλιστική περιγραφή της περιπέτειάς τους, η οποία αρχίζει με τον τρόμο τους κατά τη μεταφορά τους από το νησί στη Μακεδονία και καταλήγει στη μαζική τους εξόντωση κατά τον βομβαρδισμό.

Μοναδική διαφυγή, η οποία επιπλέον αποτελεί έντονη αντίθεση με τη σκληρή δοκιμασία τους, αποτελεί η πανηγυρική επικράτηση των φυσικών ενστίκτων, η χαρά της τροφής και της αναπαραγωγής, αφού τα ζώα ξελογιάστηκαν από τον «πειρασμό» της φύσης.

Αυτή η ανάπαυλα έμελλε να τους κοστίσει τη ζωή, καθώς όχι μόνο οι στρατιώτες αλλά και τα ανυποψίαστα ζώα έγιναν στόχος των εχθρικών αεροπλάνων. Η μακάβρια σκηνή του θανάτου τους περιγράφεται με τις ρεαλιστικές και παράλληλα φρικιαστικές εικόνες του βομβαρδισμού και των συνεπειών του πάνω στα αθώα ζώα ( θάνατοι, τραυματισμοί, ψυχομαχητά).

Η αντίδραση των ζώων μπροστά στο θάνατο μοιάζει ανθρώπινη, με τη διαφορά ότι, αν και ολότελα αθώα, πληρώνουν για τις ανομίες και τα εγκλήματα των ανθρώπων.

Η κωμικοτραγική σκηνή του τέλους με τον ημιονηγό που τρέχει μέσα στον βομβαρδισμό, χωρίς να έχει καταλάβει ότι σέρνει από το χαλινάρι μόνο το κομμένο κεφάλι του γαϊδάρου, αποτυπώνει όλη τη φρίκη του πολέμου. Η σκηνή είναι κωμικοτραγική, αφού από τη μια παρακολουθούμε τον αλλόφρονα ημιονηγό να τραβάει το ζώο με τη βεβαιότητα ότι το έχει σώσει και από την άλλη το γιουχάισμα των φαντάρων (η γιούχα της φανταρίας), που παρακολουθεί το αλλόκοτο και αφύσικο θέαμα.

Η τελευταία φράση είναι μια ρεαλιστική εικόνα γεμάτη λυρισμό: οι ματωμένες μαργαρίτες συμβολίζουν τη ζωή που κόπηκε απότομα, αλλά και ότι η ζωή συνεχίζεται: μέσα από τη φρίκη του πολέμου η ζωή διεκδικεί την παρουσία της. Το ζώο μέσα στα κλειδωμένα του δόντια (είναι κλειδωμένα γιατί θάνατος τα έκλεισε για πάντα) κρατούσε ακόμη μια τούφα κίτρινες μαργαρίτες, απομεινάρια της απόλαυσης και της πανδαισίας των αισθήσεων, σημάδι ότι ο θάνατος τα βρήκε ανυποψίαστα την ώρα που γεύονταν τη ζωή (αντίθεση).

Οι μαργαρίτες που κόπηκαν είναι σύμβολο χαράς και ζωής, είναι όμως ματωμένες (αντίθεση).Το αίμα που τις πότισε συμβολίζει το θάνατο που ήρθε απρόσμενα, ίσως όμως και τη ζωή που διεκδικεί τη θέση της μέσα στη χειρότερη φρίκη και θα συνεχιστεί μετά από αυτήν

Γλώσσα: η χρήση λαϊκών τύπων συνδυάζεται με άριστο χειρισμό των κατάλληλων λέξεων, ώστε να επιτυγχάνεται η απόλυτη ακριβολογία και η σαφήνεια.

Σχήματα λόγου: Μεταφορές (στην αποθέωση των οβίδων, η λαγκαδιά βόγκησε βαριά)/ παρομοιώσεις (σαν ανθρώποι, σαν κοκκινωπά φίδια) / ασύνδετο, αντίθεση, ειρωνεία (στην α΄ ενότητα) / ρεαλιστικές εικόνες (η δοκιμασία των ζώων)

Αφηγηματική τεχνική: χώρος: κάποιο νησί, η Θεσσαλονίκη και το Μέτωπο της Μακεδονίας.

Γραμμική αφήγηση: ο αφηγητής συμμετέχει διακριτικά στα δρώμενα (ως δευτερεύον πρόσωπο), εναλλάσσοντας το α΄ πρόσωπο ενικό με το α΄ πληθυντικό. Στην α΄ περίπτωση εκφράζει πιο προσωπικές απόψεις,(Θαρρώ, στοχάζομαι) ενώ στη β΄ περίπτωση εκφράζεται ως μέλος του συλλογικού εμείς (η Μεραρχία μας, μαζί μας, της Μεραρχίας μας). Ωστόσο υπάρχουν σκηνές (ο βομβαρδισμός στη χαράδρα) όπου φαίνεται ότι ο αφηγητής αποσύρεται και η αφήγηση μοιάζει τριτοπρόσωπη.

[ Ο συγγραφέας, αν και δίνει την ιστορία του με πρωτοπρόσωπη αφήγηση που ενισχύει την αίσθηση του αυτοβιογραφικού στοιχείου, επιλέγει να παρουσιάσει το κείμενό του ως μια σειρά επιστολών ενός συμπολεμιστή του, του λοχία Αντώνη Κωστούλα, που απευθύνονται σε κάποια γυναίκα.

Το συγγραφικό αυτό τέχνασμα της πλαστοπροσωπίας,

που αποδίδει την ιστορία του ίδιου του συγγραφέα σε κάποιο άλλο πρόσωπο,

είναι σύνηθες στη λογοτεχνία και αποτελεί έναν τρόπο αποστασιοποίησης του συγγραφέα

από τις σκέψεις και τα λόγια του αφηγητή.Η ιστορία δοσμένη ως το κείμενο ενός άλλου προσώπου, διατηρεί την αλήθεια του αυτοβιογραφικού κειμένου (πρωτοπρόσωπη αφήγηση), ενώ παράλληλα δεν προσλαμβάνεται απ’ τους αναγνώστες ως ένα εντελώς προσωπικό βίωμα του συγγραφέα. Έτσι, τα γεγονότα της ιστορίας χάνουν τον υποκειμενικό χαρακτήρα που θα τους προσέδιδε η θέασή τους ως αυτοβιογραφικών στοιχείων του συγγραφέα και αποκτούν περισσότερη αντικειμενικότητα και καθολικότητα.

Ο συγγραφέας, δηλαδή, επιθυμεί να δηλώσει στους αναγνώστες του πως δεν έχει σημασία αν οι εμπειρίες και τα γεγονότα που αφηγείται συνέβησαν στον ίδιο ή όχι,

καθώς στα πλαίσια του πολέμου οι εμπειρίες αυτές είναι κοινές για πάρα πολλά άτομα.

Η συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή, ο πόνος, η μοναξιά, η απελπισία

και η διαρκής παρουσία του θανάτου, αποτελούσαν κοινό βίωμα για όλους τους στρατιώτες.

Η αλήθεια επομένως όσων καταγράφονται στην ιστορία αυτή

δε θα πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στον ίδιο τον συγγραφέα.]

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1.Κώστας Βάρναλης, «Η μπαλάντα του κυρ-Μέντιου» , Ποιητικά, Κέδρος 1956, σ. 201-205.

Δεν λυγάνε τα ξεράδια και πονάνε τα ρημάδια

κούτσα μια και κούτσα δυο στης ζωής το ρημαδιό

Μεροδούλι ξενοδούλι δέρναν ούλοι οι αφέντες δούλοι

ούλοι δούλοι αφεντικό και μ' αφήναν νηστικό

και μ' αφήναν νηστικό

Ανωχώρι κατωχώρι ανηφόρι κατηφόρι

και με κάμα και βροχή ώσπου μου 'βγαινε η ψυχή

Είκοσι χρονώ γομάρι σήκωσα όλο το νταμάρι

κι έχτισα στην εμπασιά του χωριού την εκκλησιά

του χωριού την εκκλησιά

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο άιντε σύμβολο αιώνιο

αν ξυπνήσεις μονομιάς θα 'ρθει ανάποδα ο ντουνιάς

θα 'ρθει ανάποδα ο ντουνιάς

Και ζευγάρι με το βόδι άλλο μπόι κι άλλο πόδι

όργωνα στα ρέματα τ αφεντός τα στρέμματα

Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα

να σκοτώνονται οι λαοί για τ' αφέντη το φαΐ

για τ' αφέντη το φαί

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο...

Koίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει

άλλος ήλιος έχει βγει σ' άλλη θάλασσα άλλη γη

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο...

https://www.youtube.com/watch?v=iAS4yKki5R0

2. Γιάννη Μπεράτη, Το πλατύ ποτάμι (απόσπασμα)

Μας δώσανε κάτι ζώα, αχ! Θεέ μου, κάτι τόσο δύστυχα, μελλοθάνατα ζώα, που 'λεγες πως αν λίγο τα σπρώξεις, αν τους δώσεις έτσι μια με το χέρι σου, θα σωριαστούν εκεί που βρίσκονται κ' ίσως από μέσα τους θα σ' ευχαριστούν γι' αυτό. — Όλες αυτές οι πληγές, έτσι σαν κόκκινο γυαλί που κάτι υγρό διαφαίνεται από κάτω του: πίσω στ' αχαμνά μπούτια κοντά στην ουρά, σ' όλα τα πλευρά τους και την πλάτη τους απ' τα σαμάρια· σ' όλα τα γόνατα που δεν είχαν πια τρίχα…

Μα πώς θα πάμε μ' αυτά τα ζώα; Είναι δυνατόν να πάμε μ' αυτά τα ζώα; διαμαρτυρόμουνα στους αρμοδίους αξιωματικούς. Αφού ακριβώς πριν τους είπα και τους το τόνισα τόσο πολύ ότι για τα μηχανήματα θέλω γερά, ψηλά ζώα…

Σηκώνανε τους ώμους, τεντώνανε προς τα μπρος το πηγούνι τους και λέγανε:

– Τί να σου κάνουμε; Τί να σου κάνουμε; Αυτά είχαμε διαθέσιμα αυτή την ώρα, κι αυτά σου δώσαμε. Πάντως η διαταγή είναι να φύγεις αμέσως.

Είναι βλέπεις που δεν τρώνε τα ζωντανά, κύριε Ανθυπασπιστά, λέγανε οι ημιονηγοί δίπλα μου καθώς ανηφορίζαμε. Τώρα με την Άνοιξη και με το χορτάρι μπορεί να πάρουνε λίγο επάνω τους. Μα μια καραβανίτσα στάρι (κι όχι, μη φανταστείς ποτέ καλά γιομάτη) για μεσημέρι-βράδυ, τί να σου κάνει για το ζώο που δωσ' του και το φορτώνουνε και το τραβολογάνε δεξιά κι αριστερά. Αυτός τα λυπάται τα φουκαριάρικα — είναι απ' τη Μυτιλήνη κ' είχε πάντα δικό του μουλάρι.

[πηγή: Γιάννης Μπεράτης, Το πλατύ ποτάμι. Με ανέκδοτες ημερολογιακές σημειώσεις, πρόλ. Κ.Θ. Δημαράς, Ερμής, Αθήνα 2002, σ. 279-280]

3 ) Γκουέρνικα ,πίνακα του Πικάσο: Τα τεμαχισμένα κορμιά, τα μεγάλα γεμάτα πόνο μάτια που κοιτάζουν στο κενό της ανυπαρξίας και που πεθαίνουν απαιτώντας το φως της δικαιοσύνης να λάμψει και να καταδείξει την αλήθεια.

https://filologosab.blogspot.com/2016/02/blog-post_20.html

4) Πειρασμός της φύσης στους Ελεύθερους πολιορκημένους του Δ Σολωμού

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2218/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_G-Gymnasiou_html-empl/index05_02.html

5) Πληροφορίες για μια πρόσφατη πολεμική κινηματογραφική ταινία (Το άλογο του πολέμου 2011) η οποία σχετίζεται με τον ρόλο των αλόγων στην Α.Π.Π μπορείτε να βρείτε εδώ.https://www.youtube.com/watch?v=tUcjx8lfHbw

η ταινία

https://www.youtube.com/watch?v=Jpuds2JHcAg

6) Τα ζώα στο α παγκόσμιο πόλεμο:

https://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/ta-zoa-ston-apagkosmio-polemo

https://www.youtube.com/watch?v=6VfplIpblrw&t=23s

Όταν ξέσπασε ο Α Παγκόσμιος πόλεμος πόλεμος στη Δυτική Ευρώπη τον Αύγουστο του 1914, τόσο η Βρετανία όσο και η Γερμανία είχαν μια δύναμη ιππικού που έφτανε τους 100.000 άνδρες. Φυσικά ένας τέτοιος αριθμός ανδρών χρειαζόταν κι ένα σημαντικό αριθμό αλόγων. Τα άλογα χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο στο ιππικό αλλά και για να μεταφέρουν προμήθειες και τραυματίες. Ενας πολύ μεγάλος αριθμός από αυτά σκοτώθηκε κατά τη διάρκειά του. Ωστόσο όσο και αν μας ακούγεται παράξενο, δεν ήταν μόνο τα άλογα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και τα σκυλιά είχαν ζωτικό ρόλο. Τα σκυλιά όπως και τα περιστέρια χρησιμοποιήθηκαν ως αγγελιοφόροι και αποδείχτηκε ότι ήταν τόσο αξιόπιστοι όσο και οι στρατιώτες.

"Αυτό είναι το μόνο καλό που αφήνει ο πόλεμος σε κείνους που του ξέφυγαν ζωντανοί κι ασακάτευτοι:

Τους δίνει την καταξίωση της ζωής… "

[ Μυριβήλης, " Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια"]

Ερωτήσεις:

1) Στόχος του συγγραφέα είναι να καταγγείλει και να στηλιτεύσει τη φρίκη και το παράλογο του πολέμου χωρίς ίχνος αντιπολεμικής ρητορείας . Πώς το πετυχαίνει;

2) O συγγραφέας συγκρίνει την τύχη των ανθρώπων και των ζώων στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ποιους θεωρεί πιο αδικημένους και γιατί;

3) Καταγράψτε την περιπέτεια των γαϊδάρων από τη στιγμή που έφυγαν από το νησί ως τη στιγμή της μαζικής τους εξόντωσης.

4) Πώς παρουσιάζει ο Μυριβήλης τη ρεαλιστική σκηνή της ζωοκτονίας και τι πετυχαίνει με την αδρή περιγραφή της;

5) «Μέσα στα κλειδωμένα δόντια του…ματωμένες»: Πώς συσχετίζεται ο θάνατος του ζώου με τη χαρά της ζωής και το κάλεσμα της φύσης; Ερωτήσεις κατανόησης

6) Η «Ζωή εν τάφω» του Στρ. Μυριβήλη κατατάσσεται στην Αντιπολεμική Λογοτεχνία. Ποιο είναι το αντιπολεμικό μήνυμα που περιέχει το συγκεκριμένο απόσπασμα;

7) Με ποια εκφραστικά μέσα υποστηρίζεται το αντιπολεμικό μήνυμα του αφηγήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

8) Είσαι ο ημιονηγός σε μεγάλη ηλικία που αφηγείσαι το παραπάνω περιστατικό στα εγγόνια σου, που δεν έχουν εμπειρίες από πολέμους, και θέλεις με αυτή την ιστορία να δείξεις τη φρίκη του πολέμου

9) Σύγκρινε την περιγραφή των ζώων-θυμάτων στον πόλεμο στο αφήγημα του Μυριβήλη με τον μονόλογο του ζώου του Βάρναλη. Κώστα Βάρναλη, «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου»

10) Η Γκερνίκα ή Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο είναι ένας από τους γνωστότερους πίνακες του 20ου αιώνα. Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε ο βομβαρδισμός της κωμόπολης Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων από τη γερμανική αεροπορία. Το περιστατικό σημειώθηκε στις 26 Απριλίου του 1937 Να συγκρίνετε το απόσπασμα του Στρ. Μυριβήλη με τον πίνακα του Πικάσο ως προς το θέμα, τον στόχο και τις εικόνες και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές.

https://www.youtube.com/watch?v=EA6URIAQ0Z8

Πηγές: από το διαδίκτυο:

http://latistor.blogspot.gr/2012/01/blog-post_17.html

http://filologikagymnasium.blogspot.com/2017/03/blog-post.html

https://www.slideshare.net/christostsatsouris/ss-71510095