Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου Είδη προτάσεων

Νεοελληνική Γλώσσα  Α Γυμνασίου

Ενότητα 1  : Είδη προτάσεων

Φύλλα  εργασίας 1ης ενότητας:

https://filologosab.blogspot.com/2017/09/1.html

https://filologosab.blogspot.com/2019/09/1.html

Πρόταση: είναι το σύντομο τμήμα του λόγου που αποτελείται από μια ομάδα λέξεων γραμματικά οργανωμένη που εκφράζει ένα νόημα σαφές και ολοκληρωμένο.

Οι προτάσεις ανάλογα με τη δομή τους   -συστατικά τους χωρίζονται:

Προτάσεις απλές	Προτάσεις σύνθετες:	Προτάσεις επαυξημένες:	Προτάσεις ελλειπτικές:
είναι οι προτάσεις που έχουν μόνο τους κύριους όρους της πρότασης, π.χ. Το σπίτι είναι μεγάλο..	είναι οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα , αντικείμενα ή κατηγορούμενα, π.χ. Ο Γιώργος και ο Δημήτρης είναι άρρωστοι.	είναι οι προτάσεις που έχουν, εκτός από τους κύριους όρους, και άλλους προσδιορισμούς, οι οποίοι λειτουργούν ως συμπληρώματα της έννοιας που δίνουν οι κύριοι όροι, π.χ. Το σπίτι της οικογένειάς μου είναι μεγάλο.	είναι οι προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος κύριος όρος, γιατί εννοείται από τα συμφραζόμενα, π.χ. [εσύ] Τι κάνεις;

Απλή πρόταση: αυτή που έχει τους κύριου όρους της πρότασης δηλ. το υποκείμενο και το κατηγόρημα.

Υποκείμενο είναι η λέξη ή οι λέξεις που φανερώνουν για ποιον γίνεται λόγος στην πρόταση

 (απαντά στην ερώτηση ποιος –α –ο ποιοι –ες –α και βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική)

Κατηγόρημα είναι η λέξη ή οι λέξεις οι οποίες φανερώνουν εκείνο που λέγεται μέσα στην πρόταση για το υποκείμενο. Μπορεί να εκφράζεται με τις εξής μορφές:

Ρήμα (αμετάβατο)  àπχ:   Τα σχολεία άνοιξαν.

Ρήμα + Αντικείμενοàπχ:  Οι Φοίνικες δημιούργησαν το αλφάβητο.

Ρήμα + Αντικείμενο + Αντικείμενο (διαφορετικού είδους)à πχ: Ο καθηγητής μαθαίνει στους μαθητές ιστορία.

Ρήμα + Κατηγορούμενοàπχ: Ο μαθητής είναι συνεπής.                         

Άρα η απλή πρόταση μπορεί να έχει μόνο τις ακόλουθες μορφές:

Υ+Ρ

Υ+Ρ+Α

Υ+Ρ+Α+Α

Υ+Ρ+Κ

Οι προτάσεις ανάλογα με το περιεχόμενό τους Χωρίζονται:

Προτάσεις αποφαντικές (ή κρίσης)	Προτάσεις προστακτικές (ή επιθυμίας):	Προτάσεις επιφωνηματικές:	Προτάσεις ερωτηματικές:
είναι οι προτάσεις με τις οποίες δίνεται μια πληροφορία, διατυπώνεται μια γνώμη/κρίση. Στο τέλος βάζουμε τελεία. Εκφέρονται σε οριστική  π.χ.  Τα σχολεία θα ανοίξουν νωρίτερα φέτος.	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται επιθυμία, παράκληση ,ευχή, προτροπή ή υπόσχεση, προτροπή, απαγόρευση. Εκφέρονται σε προστακτική και υποτακτική. π.χ.  Έλα εδώ αμέσως.	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζονται έντονα συναισθήματα (λύπη, χαρά, έκπληξη, θαυμασμός, θυμός, λύπη κτλ.). Στον γραπτό λόγο συνοδεύονται με θαυμαστικό (!),ενώ στον προφορικό χαρακτηρίζονται από το ανέβασμα της φωνής, π.χ. Είναι τόσο ωραία εδώ!	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται ερώτηση, ζητείται μια απάντηση. π.χ.  Πότε θα ανοίξουν τα σχολεία;

               Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων για να πετύχουμε το σκοπό μας στην επικοινωνία. Η επιλογή μας εξαρτάται κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας (αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή πρόσωπο με πρόσωπο, αν είμαστε μπροστά σε άλλους ή μόνοι με το συνομιλητή μας). Έτσι, μια παράκληση μπορούμε να την εκφράσουμε όχι μόνο με προστακτική πρόταση αλλά και ερωτηματική.

Π.χ

Μπορείς να με βοηθήσεις;

Βοήθησέ με!

Οι προτάσεις ανάλογα με την ποιότητά τους  χωρίζονται:

Προτάσεις καταφατικές: είναι οι προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση, π.χ.  Τα μαθηματικά είναι δύσκολα.

Προτάσεις αρνητικές : είναι οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση(δε(ν), μη(ν),ούτε, μήτε) π.χ.  Τα μαθηματικά δεν είναι δύσκολα.

Οι προτάσεις σε σχέση με τις άλλες χωρίζονται:

Προτάσεις κύριες (ή ανεξάρτητες): είναι οι προτάσεις που κατά κανόνα μπορούν να σταθούν στον λόγο χωρίς να χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση,  π.χ. Χθες τελείωσαν τα μαθήματα.

Προτάσεις δευτερεύουσες (ή εξαρτημένες): είναι οι προτάσεις που, για να σταθούν στον λόγο, χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση,  π.χ. Μου είπε πως θα είναι για πάντα δίπλα μου.

   Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς τα συστατικά, το περιεχόμενο και την ποιότητα:

Προτάσεις	Ως προς τα συστατικά (δομή)	Ως προς το περιεχόμενο	Ως προς την ποιότητα
Μην το κάνεις αυτό.
Ο μη λογικός άνθρωπος φανερώνεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις.
Εσύ έλα εδώ αμέσως!
Ούτε ο Νίκος ούτε ο Αλέξης πήραν το βιβλίο.
Μήπως τον φοβάται το παιδί;
Εσύ να κοιτάς τον δρόμο μπροστά σου.
Παιδιά δεν έδωσε ο θεός σε αυτόν.
Ας περάσουν και τα υπόλοιπα παιδιά στην αίθουσα.
Και οι μεν και οι δε ήταν υπέροχοι.

.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ανάλογα με την ποιότητά τους (καταφατική, αρνητική). Στη συνέχεια να μετατρέψεις τις καταφατικές σε αρνητικές και το αντίθετο.

·         Δε συμφωνώ με τη γνώμη σου.

·         Πόσο ωραία περάσαμε στην εκδρομή!

·         Όλοι καταφέρνουν τα πάντα με κόπο.

·         Θέλω και να τον δω και να τον ακούσω.

·         Να μην τους γνώριζα ποτέ!

·         Να λες πάντα την αλήθεια σε όλους γι΄ αυτό το ζήτημα.

·         Ανοίξτε τα βιβλία σας.

2. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς το περιεχόμενο. (αποφαντικές, προστακτικές, ερωτηματικές, επιφωνηματικές).

·         Τα παιδιά παίζουν.

·         Η Ελένη είναι έξυπνη και σοβαρή.

·         Όχι, δε θα σας κάνω το χατίρι!

·         Πότε θα σε ξαναδούμε;

·         Φεύγετε;

·         Κλείσε την πόρτα.

3.  Αναγνώρισε τι εκφράζουν οι παρακάτω προτάσεις. Κύκλωσε τη σωστή απάντηση.

-Κάνε μου αυτή την χάρη!( επιθυμία, παράκληση, )   

-Πόσο δυνατός είναι!  ( απορία, θαυμασμό)     

-Τι χάλια είναι αυτά; ( απορία, αγανάκτηση-θυμό)

-Μην πατάτε το γρασίδι! (θαυμασμός, απαγόρευση)

 

4. Να μετατρέψεις τις παρακάτω απλές προτάσεις σε επαυξημένες.

-Κανείς δεν έμαθε τίποτα.

- Οι μαθητές θα επισκεφθούν το μουσείο.

-Ο καθηγητής υπαγόρευσε στα παιδιά την άσκηση.

-Ποιος ήρθε;

-Οι γονείς θεώρησαν αυτόν υπεύθυνο.

-Όλα φαίνονταν τεράστια!