Ουσιαστικά Γ΄ κλίσης - Φωνηεντόληκτα ,θεωρία- ασκήσεις

Αρχαία ελληνικά- Ουσιαστικά Γ΄ κλίσης

Στη γ΄ κλίση ανήκουν ουσιαστικά και των τριών γενών. Διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:

 Κατηγορίες ουσιαστικών γ΄ κλίση

                      Οι καταλήξεις των ουσιαστικών γ΄ κλίσης

αρσενικά και θηλυκά		ουδέτερα
ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός	ενικός αριθμός	πληθυντικός αριθμός
-ς ή – -ος ή -ως -ι -α ή -ν -ς ή –	ες -ων -σι(ν) -ας ή -ς -ες	– -ος ή -ως -ι – –	-α -ων -σι(ν) -α -α

                            Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά γ κλίσης

 Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ' κλίσης

 Καταληκτικά μονόθεμα σε -ως, γεν. -ωος.

 

 

		(θ. ἡρω-)		(θ. ἡρω-)
	Πληθυντικός αριθμός
ον.	ὁ	ἥρω-ς	οἱ	ἥρω-ες
γεν.	τοῦ	ἥρω-ος	τῶν	ἡρώ-ων
δοτ.	τῷ	ἥρω-ι	τοῖς	ἥρω-σι(ν)
αιτ.	τὸν	ἥρω-α	τοὺς	ἥρω-ας
κλ.	(ὦ)	ἥρω-ς	(ὦ)	ἥρω-ες

 

Καταληκτικά μονόθεμα σε -υς, γεν. -υος

 

	(θ. ἰχθυ-)
ον.	ὁ	ἰχθὺ-ς
γεν.	τοῦ	ἰχθύ-ος
δοτ.	τῷ	ἰχθύ-ϊ
αιτ.	τὸν	ἰχθὺ-ν
κλ.	(ὦ)	ἰχθὺ
ον.	οἱ	ἰχθύ-ες
γεν.	τῶν	ἰχθύ-ων
δοτ.	τοῖς	ἰχθύ-σι(ν)
αιτ.	τοὺς	ἰχθῦ-ς
κλ.	(ὦ)	ἰχθύ-ες

  Κατά το ἰχθὺς κλίνονται: ἡ Ἐρινύς, ἡ ἰλὺς (= λάσπη), ἡ ἰσχύς, ἡ κλιτύς, ἡ ὀσφύς, ἡ ὀφρύς, ἡ πληθύς κ.ά. 

Στα φωνηεντόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε -υς (γεν. -υος):

1) Η αιτιατική του ενικού σχηματίζεται με την κατάληξη -ν αντί -α και η αιτ. του πληθ. με την κατάληξη -ς  αντί -ας: τὸν βότρυν, τοὺς βότρυς.

2) Η κλητική του ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη: ὦ βότρυ, ὦ ἰχθύ.

3) Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι και η αιτιατική του πληθυντικού γενικά, όταν αυτή τονίζεται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη αντίθετα με τον κανόνα  ἡ δρῦς, τὴν δρῦν, ὦ δρῦ, τὰς δρῦς – τοὺς ἰχθῦς, τὰς κλιτῦς, τὰς Ἐρινῦς.

 

 Καταληκτικά διπλόθεμα αρσ. και θηλ. σε -ῐς (γεν. -εως)

 και ουδέτ. σε -ῠ (γεν. -εως)

Παραδείγματα

		(θ. δυναμῐ-, δυναμε-)		(θ. πολῐ-, πολε-)
ον.	ἡ		δύναμι-ς		πόλῐ-ς		τὸ	ἄστυ
γεν.	τῆς		δυνάμε-ως		πόλε-ως		τοῦ	ἄστε-ως
δοτ.	τῇ		δυνάμει		πόλει		τῷ	ἄστει
αιτ.	τὴν		δύναμι-ν		πόλι-ν		τὸ	ἄστυ
κλ.	(ὦ)		δύναμι		πόλι		(ὦ)	ἄστυ
ον.	αἱ		δυνάμεις		πόλεις		τὰ	ἄστη
γεν.	τῶν		δυνάμε-ων		πόλε-ων		τῶν	ἄστε-ων
δοτ.	ταῖς		δυνάμε-σι(ν)		πόλε-σι(ν)		τοῖς	ἄστε-σι(ν)
αιτ.	τὰς		δυνάμεις		πόλεις		τὰ	ἄστη
κλ.	(ὦ)		δυνάμεις		πόλεις		(ὦ)	ἄστη

 

Κατά το δύναμις κλίνονται τα προπαροξύτονα θηλυκά: αἴσθησις, ἀκρόπολις, βεβαίωσις, γένεσις, γέννησις, δήλωσις, δῄωσις, κράτησις, ποίησις κ.ά. και το αρσ. ὁ πρύτανις.

Κατά το πόλις κλίνονται: ἡ κόνις, ὁ μάντις, ὁ ὄφις κ.ά., καθώς και πολλά δισύλλαβα αφηρημένα ουσιαστικά: γεῦσις, ὄψις, πτῶσις κτλ. (βλ. πιν. § 113). Κατά το πέλεκυς κλίνονται: ὁ πῆχυς και ὁ πρέσβυς (βλ. § 149, 8).

 Παρατηρήσεις

Τα φωνηεντόληκτα σε -ις ή -υς (γεν. -εως):

1) έχουν δύο θέματα: ένα σε -ι  ή -υ (πολι-, πηχυ-), από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική, η αιτιατική και η κλητική του ενικού, και άλλο θέμα σε -ε (πολε-, πηχε-), από το οποίο σχηματίζονται οι άλλες πτώσεις του ενικού και όλος ο πληθυντικός (και δυϊκός)·

2) στη γεν. του ενικού έχουν κατάληξη -ως (αντί -ος) και τονίζονται στη γενική του ενικού και του πληθυντικού στην προπαραλήγουσα αντίθετα με τον κανόνα (§ 38, 2)·

3) συναιρούν το χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ε  ή ι  των καταλήξεων σε ει: αἱ πόλε-ες = πόλεις· τῷ πήχε-ι = πήχει (δυϊκός τὼ πήχε-ε = πήχει, τὼ ἄστε-ε = ἄστει)·

4) σχηματίζουν την αιτιατ. του ενικού με την κατάληξη -ν (τὴν πόλι-ν, τὸν πῆχυ-ν), την κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη (ὦ πόλι-, ὦ πῆχυ-) και την αιτιατ. του πληθυντικού όμοια με την ονομαστική από αναλογία προς αυτή (αἱ πόλεις - τὰς πόλεις· οἱ πήχεις - τοὺς πήχεις).

 Καταληκτικά μονόθεμα σε -εύς, -οῦς και -αῦς

	(θ. βασιλευ-)				(θ. βου-)			(θ. γραυ-)
ον.	ὁ		βασιλεὺ-ς		βοῦ-ς		ἡ		γραῦ-ς
γεν.	τοῦ		βασιλέ-ως		βο-ὸς		τῆς		γρα-ὸς
δοτ.	τῷ		βασιλεῖ		βο-ῒ		τῇ		γρα-ῒ
αιτ.	τὸν		βασιλέ-α		βοῦ-ν		τὴν		γραῦ-ν
κλ.	(ὦ)		βασιλεῦ		βοῦ		(ὦ)		γραῦ
ον.	οἱ		βασιλεῖς		βό-ες		αἱ		γρᾶ-ες
γεν.	τῶν		βασιλέ-ων		βο-ῶν		τῶν		γρα-ῶν
δοτ.	τοῖς		βασιλεῦ-σι(ν)		βο-σὶ(ν)		ταῖς		γραυ-σὶ(ν)
αιτ.	τοὺς		βασιλέ-ας		βοῦ-ς		τὰς		γραῦς
κλ.	(ὦ)		βασιλεῖς		βό-ες		(ὦ)		γρᾶ-ες

 

Κατά το βασιλεύς κλίνονται: βαφεύς, γονεύς, γραμματεύς, γραφεύς, ἱερεύς, κουρεύς, χαλκεὺς κ.ά. - Ἀμφισσεύς, Ἀχαρνεύς, Μεγαρεύς κ.ά.- Κατά το ἁλιεὺς κλίνονται: Δωριεύς, Ἐρετριεύς, Εὐβοεύς, Πειραιεύς, Πλαταιεὺς κ.ά.

Τα βοῦς και γραῦς είναι μοναδικά.

 Παρατηρήσεις

 Στα φωνηεντόληκτα σε -εύς, -οῦς, -αυς  της γ΄ κλίσης:

1) Το υ του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν: βασιλεύ-ς, βασιλέ-ως, βοῦ-ς, βο-ός· γραῦ-ς, γρα-ὸς  κτλ.

2) Η κλητ. του ενικού είναι όμοια με το θέμα (χωρίς κατάληξη): ὦ βασιλεῦ, ὦ βοῦ, ὦ γραῦ.

 Στα φωνηεντόληκτα σε -εὺς  της γ΄ κλίσης:

1) Η γεν. του ενικού έχει κατάληξη -ως (αντί -ος): τοῦ βασιλέ-ως.

2) Η αιτιατ. του πληθ. έχει κατάληξη -ᾶς: τοὺς βασιλέ-ᾱς (η αιτ. τοὺς βασιλεῖς, όμοια με την ονομαστ., είναι μεταγενέστερη).

3) Το ε που απομένει στο θέμα μετά την αποβολή του υ συναιρείται με το ακόλουθο ε ή ι των καταλήξεων σε ει: οἱ βασιλέ-ες = βασιλεῖς· τῷ βασιλέ-ι = βασιλεῖ (δυϊκός τὼ βασιλέ-ε = βασιλεῖ). Όσα φωνηεντόληκτα σε -εὺς  έχουν πριν από το -εὺς  φωνήεν συναιρούν συνήθως το τελικό ε που απομένει στο θέμα με το ακόλουθο ω και α των καταλήξεων στη γενική και αιτιατική του ενικού και πληθυντικού: (ἁλιεὺς) τοῦ ἁλιέ-ως = ἁλιῶς· τὸν ἁλιέ-α = ἁλιᾶ· τῶν ἁλιέ-ων = ἁλιῶν· τοὺς ἁλιέ-ας =ἁλιᾶς - (ὁ Εὐβοεὺς) τοῦ Εὐβοέ-ως = Εὐβοῶς· τὸν Εὐβοέ-α = Εὐβοᾶ κτλ. 

Ακατάληκτα διπλόθεμα σε -ὼ (γεν. -οῦς)

	(θ. ἠχω-, ἠχο-)
ον.	ἡ	ἠχὼ
γεν.	τῆς	(ἠχό-ος)	ἠχοῦς
δοτ.	τῇ	(ἠχό-ι)	ἠχοῖ
αιτ.	τὴν	(ἠχό-α)	ἠχὼ
κλ.	(ὦ)	ἠχοῖ

 

Όμοια κλίνονται μερικά κύρια ονόματα: Γοργώ, Ἐρατώ, Κλωθώ, Λητώ, Σαπφὼ  κ.ά., καθώς και μερικά προσηγορικά: λεχώ, πειθώ, φειδὼ  κ.ά.

 Παρατηρήσεις

 Τα φωνηεντόληκτα σε -ὼ (γεν. -οῦς) της γ΄ κλίσης:

1) κανονικά δεν έχουν πληθυντικό και δυϊκό αριθμό· όταν όμως σχηματίζουν τους αριθμούς αυτούς, κλίνονται κατά τη β΄ κλίση: ἡ λεχώ, τῆς λεχοῦς κτλ. - πληθ. αἱ λεχοί, τῶν λεχῶν, ταῖς λεχοῖς, τὰς λεχοὺς - δυϊκός, τὼ λεχώ, τοῖν λεχοῖν·

2) σχηματίζουν την ονομαστική με το ισχυρό θέμα -ω χωρίς καμιά κατάληξη· στις πλάγιες πτώσεις συναιρούν το χαρακτήρα ο του αδύνατου θέματος με τις καταλήξεις και οξύνονται στην αιτιατική αντίθετα με τον κανόνα (§ 39, 4), από αναλογία προς την ομόηχη ονομαστική (ἡ ἠχὼ - τὴν ἠχώ)·

3) σχηματίζουν την κλητική με αρχαιότερο θέμα σε -οι  χωρίς κατάληξη και παίρνουν σ’ αυτή περισπωμένη από αναλογία προς την ομόηχη δοτική: τῇ ἠχοῖ - ὦ ἠχοῖ. 

Από το βιβλίο της γραμματικής

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2340/Grammatiki-Archaias-Ellinikis_Gymnasiou-Lykeiou_html-apli/index_02_06.html

ΑΣΚΗΣΕΙΣ:

1.    Να εντάξετε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ουσιαστικών της γ΄ κλίσης και στη συνέχεια να τα κλίνετε:

                    ἡ φράσις, ὁ βασιλεύς, ἡ ἀκρόπολις.

2.    Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται στην παρένθεση:

ἡ θλῖψις _______________ (γεν. εν.)

 ἡ σύνεσις _______________ (δοτ. εν.)

ὁ πορθμεύς _______________ (αιτ. πληθ.)

ἡ κτῆσις _______________ (αιτ. πληθ.)

ἡ πρᾶξις _______________ (δοτ. πληθ.)

 ἡ φρόνησις _______________ (κλητ. εν.)

 ὁ χαλκεύς _______________ (γεν. εν.)

ἡ πόλις _______________ (αιτ. εν.)

 ὁ γονεύς _______________ (γεν. εν.)

 ἡ τύψις _______________ (δοτ. πληθ.)

3.    Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

τοῖς ἱερεῦσι		__________________		τὸν ἱερέα		__________________
(ὦ) γραφεῖς		__________________		τῷ βαφεῖ		__________________
τὰς δύσεις		__________________		(ὦ) ῥήσεις		__________________
ταῖς ἀκροπόλεσι		__________________		τὴν ὅπλισιν		__________________
τῇ φύσει		__________________		ταῖς λύσεσι		__________________
τὰς τάξεις		__________________		(ὦ) φύσι		__________________

4 . Να μεταφερθούν οι τύποι των ουσιαστικών στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

τῆς πόλεως ____________________ αἱ δόσεις ____________________

ταῖς πράξεσι ___________________ ταῖς διώξεσι ____________________

τὴν ῥίψιν ____________________ ἡ ἕξις ____________________

(ὦ) κουρεῖς ____________________ τοῖς ἱερεῦσι ____________________

ὁ δρομεὺς ____________________ τῶν ἁλιέων ____________________

τήν δύναμιν ____________________ τῷ βασιλεῖ ____________________

5. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού που βρίσκεται σε παρένθεση και στη συνέχεια να τοποθετήσετε το ουσιαστικό στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού:

α. Ἅπαντες ἐν τῷ σταδίῳ ἐπευφήμουν τοὺς _________________ _________________ (δρομεὺς).

β. Ἀποδώσω ἑπτὰ δραχμὰς τῷ __________________ _________________ (κουρεὺς), ἵνα μὲ κείρῃ

 (=για να με κουρέψει).

γ. Ἐν τῇ _________________ _________________(πρᾶξις) σκόπει (=να παρατηρείς) τὸ ἦθος.

δ. Οὗτος ἔπεμπεν _____________ _________________ (ἱππεύς, αιτ. ενικού) _________________  __________________ (ὁ βασιλεύς, δοτ. ενικού).

ε. Αἱ ___________________ __________________ (πόλις) αὖται ἔνδοξοι ἦν.

στ. Καλὸν τέκνον χάρμα (= ευφροσύνη) ________________ _______________ (τοκεύς, γεν. ενικού=γονιός) ἐστί.

ζ. Ὅς __________________ __________________ (πίστις, αιτ. ενικού) ἔχει

ἀμάχητον (= ακατανίκητη) __________________ __________________ (δύναμις, αιτ. ενικού) ἔχει.

6. Να σχηματίσετε τις πτώσεις που σας ζητούνται για κάθε ουσιαστικό:

ὁ γραμματεύς: δοτ. ενικού ____________________ / δοτ. πληθυντ. ____________________

ἡ μετάληψις: γεν. ενικού ____________________ / κλητ. ενικού ____________________

ὁ τομεύς: γεν. ενικού ____________________ / κλητ. ενικού ____________________

7. Να κλιθούν και στους δυο αριθμούς τα εξής ουσιαστικά: ἡ ὄψις, ὁ διαφθορεύς

Ασκήσεις από το:

http://users.sch.gr/panosloupasis/

https://blogs.sch.gr/gymalive/files/2020/03/%CE%91%CE%A1%CE%A7%CE%91%CE%99%CE%91-%CE%92-%CE%93%CE%A5%CE%9C%CE%9D%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%9F%CE%A5-%CE%A0%CE%91%CE%A4%CE%A3%CE%91%CE%9B%CE%97-%CE%96%CE%A9%CE%97-converted.pdf