Παραθετικά επιθέτων -επιρρημάτων (θεωρία -ασκήσεις) Αρχαία ελληνικά

Παραθετικά επιθέτων

 Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις:

1) Όταν το επίθετο φανερώνει απλώς μια ιδιότητα ή ποιότητα χωρίς σύγκριση προς άλλο, λέγεται επίθετο θετικού βαθμού ή απλώς θετικό: ὁ δίκαιος ἀνήρ.

2) Όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε βαθμό ανώτερο συγκριτικά προς ένα άλλο λέγεται επίθετο συγκριτικού βαθμού, ή απλώς συγκριτικό: Οὗτός ἐστι δικαιότερος ἐκείνου .

3) Όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε πολύ μεγάλο βαθμό ανώτερο από όλα τα άλλα του ίδιου είδους, λέγεται επίθετο υπερθετικού βαθμού ή απλώς υπερθετικό·

Τα παραθετικά των επιθέτων στην αρχαία ελληνική, όπως και στη νέα, σχηματίζονται κανονικά από το θετικό, αφού στο θέμα (του αρσεν. γένους) προστεθούν ορισμένες καταλήξεις που λέγονται παραθετικές καταλήξεις.

 Οι πιο συνηθισμένες παραθετικές καταλήξεις είναι:

για το συγκριτικό: -τερος, -τέρα, -τερον·

για το υπερθετικό: -τατος, -τάτη, -τατον.

Δευτερόκλιτα επίθετα:

κλίση:   http://filologosab.blogspot.com/2020/03/blog-post_27.html

Συγκριτικός  :  - ω  /ότερος, -α ,-ον  πχ 

Υπερθετικός  :-ω/ότατος ,-η,-ον   πχ

-ότερος,-α,-ον /ότατος,-η,-ον	-ωτερος,-α,-ον/ ώτατος,-η,-ον
Αν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι: Μακρά συλλαβή         Μακρό φωνήεν  (π.χ. ξηρός- ξηρότερος/ νοσηρός- νοσηρότερος)       Δίφθογγος           (π.χ. σπουδαῖος-σπουδαιότερος/δεινός-δεινότερος) Θέσει μακρά συλλαβή     Βραχύ φωνήεν ακολοθούμενο από:           Δύο ή περισσότερο σύμφωνα    ( π.χ. σεμνός-σεμνότερος /θερμός-θερμότερος)       Διπλό σύμφωνο (ζ,ξ,ψ)          / ἔνδοξος-ἐνδοξότερος	Αν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι: Βραχεία συλλαβή βραχύ φωνήεν (ε, ο) π.χ. ἱερός-ἱερώτερος/νέος-νεώτερος, σοφός-σοφώτερος

  

Αν πριν την κατάληξη –ος υπάρχει  δίχρονο (α,ι,υ  ) πρέπει να ξέρουμε πότε είναι μακρό και πότε βραχύ.

Μακρό δίχρονο	Βραχύ δίχρονο
Στα επίθετα με β συνθετικό τα ουσιαστικά: θυμός, κίνδυνος, κῦρος, λύπη, νίκη, τιμή, ψυχή  π.χ: εὐθυμότερος, ἐγκυρότερος, ἐπικινδυνότερος......... Στα επίθετα: ἀνιαρός, ἰσχυρός, λιτός, πρᾶος, φλύαρος, ψιλός π.χ: ἀνιαρότερος, ἰσχυρότερος, λιτότερος.........	Στα επίθετα με καταλήξεις:  - ιος , -ικος, -ιμος, -ινος, -ακος, - αλός, -αμος, -ανος, -ατος, -αρος, -υρος, -χος  π.χ: τιμιώτερος, ἠθικώτερος, φρονιμώτερος, πρωινώτερος, μαλακώτερος, ἁπαλώτερος, πιθανώτερος, δυνατώτερος, χαλαρώτερος, ἁλμυρώτερος, ἡσυχώτερος......

Τριτόκλιτα επίθετα σε –ης,-ης,-ες   και   -ων, -ων ,-ον

Κλίση   :     http://filologosab.blogspot.com/2020/08/blog-post_19.html

 Ο συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός των τριτόκλιτων επιθέτων σχηματίζεται με τις καταλήξεις:

-έστερος, -εστέρα, -έστερον και -έστατος, -εστάτη, -έστατον

 π.χ: εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, ευδαιμονέστατος , ἀληθής, ἀληθέστερος, ἀληθέστατος

Προσοχή: Μερικά επίθετα δε σχηματίζουν παραθετικά γιατί φανερώνουν ιδιότητα, ποιότητα ή κατάσταση. Τέτοια επίθετα είναι όσα φανερώνουν ύλη, τοπική ή χρονική σχέση, μέτρο, καταγωγή , συγγένεια, μόνιμη κατάσταση, μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό ἀ και μερικά σύνθετα με πρώτο συνθετικό το πᾶς ή το ὑπέρ που από μόνα τους έχουν υπερθετική σημασία. (χερσαῖος, λίθινος, γήινος, θαλάσσιος, ἡμερἠσιος, μητρικός, ἀθάνατος, ἂψυχος, πάνσοφος, ὑπεμεγέθης.........) 

Όλα τα επίθετα και τα επιρρήματα μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά: ἐπιμελής, μᾶλλον ἐπιμελής, μάλιστα ἐπιμελής

Ανώμαλα παραθετικά

Σχηματίζουν τα παραθετικά  , Συγκριτικός :  σε – (ι)ων, (ι)ων, -(ί)ον

Υπερθετικός  :  -(ί)στος,-η, -ον

αἰσχρός ὁ, ἡ αἰσχίων τὸ αἴσχιον αἴσχιστος

Θετικός	συγριτικός	Υπερθετικός
ἀγαθὸς-ή,-όν	ὁ, ἡ ἀμείνων, τὸ ἄμεινον ὁ, ἡ βελτίων, τὸ βέλτιον ὁ, ἡ κρείττων, τὸ κρεῖττον ὁ, ἡ λῴων, τὸ λῷον	ἄριστος βέλτιστος,-η,-ον κράτιστος,-η,-ον λῷστος,-η,-ον
καλός	ὁ, ἡ καλλίων, τὸ κάλλιον	κάλλιστος,-η,-ον
κακός	ὁ, ἡ κακίων, τὸ κάκιον ὁ, ἡ χείρων, τὸ χεῖρον	κάκιστος,-η,-ον χείριστος,-η,-ον
μέγας	ὁ, ἡ μείζων ,τὸ μεῖζον	μέγιστος,-η,-ον
μικρός	ὁ, ἡ ἐλάττων, τὸ ἔλαττον ὁ, ἡ ἥττων, τὸ ἧττον	ἐλάχιστος,-η,-ον επίρρ. ἥκιστα
ὀλίγος	ὁ, ἡ μείων ,τὸ μεῖον	ὀλίγιστος,-η,-ον
πολὺς	πλείων, τὸ πλέον	πλεῖστος,-η,-ον

Ο συγκριτικός βαθμός κλείνεται όπως το τριτόκλιτο επίθετο  ὁ, ἡ σώφρων, το σώφρον

Αρσενικό- Θηλυκό	Ουδέτερο
ὁ, ἡ βελτίων τοῦ, τῆς βελτίον-ος τῷ, τῇ βελτίον-ι τόν, τήν βελτίον-α/ βελτίω ὦ βέλτιον	τό βέλτιον τοῦ βελτίον-ος τῷ βελτίον-ι τό βέλτιον ὦ βέλτιον
οἱ, αἱ βελτίον-ες /βελτίους τῶν βελτιόν-ων τοῖς, ταῖς βελτίο-σι τούς, τάς βελτίον-ας/  βελτίους ὦ βελτίον-ες/  βελτίους	τά βελτίον-α/  βελτίω τῶν βελτιόν-ων τοῖς βελτίο-σι τά βελτίον-α/ βελτίω ὦ βελτίον-α / βελτίω

ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ:

Α.Το επίθετο ἁπλοῦς καθώς και τα συνηρημένα β’ κλίσης με β’ συνθετικό το νοῦς σχηματίζονται με τις καταλήξεις –ούστερος, -ούστατος

Β. Τα επίθετα ἄχαρις, ἅρπαξ βλάξ, λάλος, κλέπτης, πλεονέκτης σχηματίζονται με τις καταλήξεις –ίστερος, -ίστατος

Γ. Τα επίθετα παλαιός, γεραιός, σχολαῖος σχηματίζονται με τις καταλήξεις –αίτερος, - αίτατος

Παραθετικά επιρρημάτων:

Α. Ομαλά

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
–ως.	Είναι όμοιος με το ουδέτερο του συγκριτικού βαθμού του επιθέτου στον ενικό.	Είναι όμοιος με το ουδέτερο του υπερθετικού βαθμού του επιθέτου στον πληθυντικό.

Β. ανώμαλα:

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
εὖ	ἄμεινον, βέλτιον, κρεῖττον	ἄριστα, βέλτιστα, κράτιστα
κακῶς	χεῖρον, κάκιον	χείριστα, κάκιστα
καλῶς	κάλλιον	κάλλιστα
μάλα	μᾶλλον	μάλιστα
ὀλίγον	μεῖον, ἔλαττον, ἧττον	ὀλίγιστα, ἐλάχιστα, ἥκιστα
πολύ	πλέον	πλεῖστον, πλεῖστα

Ασκήσεις

1)   Να συμπληρώσετε με ο ή με ω το συγκριτικό βαθμό των επιθέτων λαμβάνοντας υπόψη αν προηγείται μακρά ή βραχεία συλλαβή.

 σοφ_τερος

ἀνιαρ_τερος

δικαι_τερος

πτωχ_ τερος

 ἡσυχ_ τερος

 ξηρ_ τερος

 ἀκινδυν_ τερος

 δυνατ_ τερος

 βασιλικ_ τερος

2)   Να αντικαταστήσετε τους τύπους των επιθέτων και των επιρρημάτων στους άλλους βαθμούς.

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
τ ῶ εὐδαίμονι
τοὺς εὐτυχεῖς
εὐτυχῶς
τῶν σοφῶν
ταῖς πονηραῖς
τὸ σεμνοπρεπές
καλῶς
διακαῶς
μάλα

3) Να σχηματίσετε τον συγκριτικό και τον υπερθετικό βαθμό των παρακάτω επιθέτων.

Θετικός	Συγκριτικός	Υπερθετικός
ἡ ὡραία
τό νέον
ὁ φοβερός
τό εὐγενές
ὁ ἀληθής
ἡ σώφρων
τό βραχύ
ἡ δυνατή
ὁ εὑδαίμων
τὸ σεμνόν
τὸ ἅγιον
ἡ ἔνδοξος

4)  Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με το παραθετικό του επιρρήματος που σας ζητείται στην παρένθεση.

α. Δημοσθένης ἠγόρευεν ………………………………... (εὖ, συγκρ.) πάντων τῶν λοιπῶν ῥητόρων.

 β. Ἅπαντες ἴσασιν ὅτι ἐβοηθήσατε …………………….. (μικρόν, υπερθ.) ὅτε ἦμεν ἐν κινδύνῳ.

 γ. Πιστεύομεν τούτοις ………………. (μάλα, συγκρ.) ἢ ὑμῖν.

 δ. Νῦν ἐβουλεύσασθε …………………… (κακῶς, συγκρ.) ἢ τότε.

 ε. Περικλῆς ἔδοξεν ………………… (καλῶς, υπερθ.) εἰπεῖν περὶ τῶν τότε πραγμάτων.

5)   Στα παρακάτω παραδείγματα να βρείτε τα επίθετα και τα επιρρήματα και να τα αντικαταστήσετε στους άλλους βαθμούς.

 α) Οἱ στρατιῶται ἠπόρουν ὅτι Κλέαρχος χαλεπῶς ἔφερεν.

β) Τὸ τῶν κρηνῶν ὕδωρ ψυχρὸν καὶ διαυγές ἐστι.

γ) Αἱρετώτερός ἐστιν ὁ θάνατος τοῦ ἀτίμου βίου.

δ) Ἀνάγκη ἡμᾶς ἔτι τῶνδε χαλεπώτερα πάσχειν.

ε) Βουλόμεθα εὐεργετεῖν μᾶλλον ἤ εὐεργετεῖσθαι.

στ) Αἱροῦ (= να προτιμάς) μᾶλλον ζημίαν ἤ κέρδος ἄνομον.

 ζ) Εὐτυχὴς ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν.

η) Σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν.

 θ) Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων τιμιώτερον ἐστιν ἡ πατρίς.

 ι) Σοφοῖς ὁμιλῶν ἐκβήσει (= θα γίνεις) σοφός.

Ασκήσεις από:

http://users.sch.gr/panosloupasis/arxaia_g_gym_enotita_2.pdf