Ελένη Ευριπίδη Β Επεισόδιο, σκηνή 4η, στχ 942-1139

Φύλλο Εργασίας Δομημένης Μορφής  -Ανάλυση

  Ελένη του Ευριπίδη

Β Επεισόδιο, σκηνή 4^η, (στχ 942-1139)

« Ο άδικος ποτέ χαρά δε βλέπει, μονάχα με το δίκαιο η σωτηρία»

Α : Υπομνήσεις: 

1)  Οι Μάντεις στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν σε άμεση επαφή με τους θεούς, αλλά ήταν διερμηνείς των σημείων που δίνονταν από αυτούς. Οι Μάντεις χρησιμοποιούσαν πολλές μεθόδους για να αναλύσουν τη θέληση των θεών, όπως το διάβασμα των εντοσθίων διάφορων ζώων, το πέταγμα των πουλιών κ.α.

2) Τα μαντεία είχαν μεγάλη αξία στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν η σύνδεση μεταξύ των θνητών και των αθάνατων. Σε κάθε μαντείο ήταν ο εκπρόσωπος ενός διαφορετικού Θεού. Άνθρωποι διαφόρων κοινωνικών τάξεων έρχονταν από τις μακριά για να ακούσουν την προφητεία των Θεών. Οι λέξεις έλεγαν ό,τι ήταν η θέληση των Θεών και καθόριζαν τη μοίρα και τη συμπεριφορά τους. Οι άνθρωποι έπρεπε να φέρουν πολλές προσφορές για τους Θεούς.

3) Ως αγώνας λόγων (ἀγὼν λόγων ή ἅμιλλα λόγων) εννοείται λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ δύο προσώπων ενώπιον ενός τρίτου προσώπου που εμφανίζεται συνήθως στον ρόλο του κριτή. 

Β  Δράσεις:

4) Πως προαναγγέλλεται η είσοδος της Θεονόης στη σκηνή; Ποιες νομίζεις πως είναι οι κινήσεις της Ελένης;

5) Πως εμφανίζεται στη σκηνή η Θεονόη; Προσπάθησε να μπεις στη θέση του σκηνοθέτη και να σκηνοθετήσεις την είσοδό της.

6) Η Θεονόη γνωρίζει και τις σκέψεις των Θεών. Οι θεοί έχουν διαφωνία για το θέμα της Ελένης και του Μενέλαου. Ποια είναι αυτή; Ποιος ο ρόλος της Θεονόης στη διαφωνία αυτή;

7) Ποιο είναι το δίλημμα της Θεονόης; ( Δες τα σχόλια στο τέλος του φύλλου εργασίας).

8) Στη συνέχεια ξεκινάει η Ελένη την προσπάθεια να πείσει την Θεονόη να τους βοηθήσει. Δηλώνει πως είναι ικέτισσα Γιατί; Πως θα βοηθήσει αυτό;

9)Αφού διαβάσεις τα είδη πειθούς στη σελίδα 73 του βιβλίου σου, να βρεις τα επιχειρήματα- τρόπους πειθούς της Ελένης. (( Διάβασε και  τα σχόλια στο τέλος του φύλλου εργασίας).

10) Τι νομίζεις πως σκέφτεται η Θεονόη ακούγοντας τα λόγια της Ελένης;

11) Ο Ευριπίδης προσπαθεί στη σκηνή να δημιουργήσει μια δικαστική σκηνή (αγώνα λόγων) για να πείσει τη Θεονόη να τους βοηθήσει. Η Ελένη ικετεύει .Ο Μενέλαος πως απαντά;

Βρες τα επιχειρήματα –τρόπους πειθούς του Μενέλαου.

12) Ποιον από τους δύο ήρωες θεωρείς αποτελεσματικότερο και γιατί;

13)Η Θεονόη δηλώνει από την αρχή την απόφασή της. Ποια είναι και πως τη δικαιολογεί;

14) Η Θεονόη δεν προβλέπει το μέλλον του ζευγαριού αλλά τους προτείνει κάποιες ενέργειες. Ποιες είναι;

Γ Αξιολόγηση:

15) Προσπάθησε να αφηγηθείς με λίγα λόγια όσα συμβαίνουν στην 4^η σκηνή.

16) Χαρακτήρισε τους  ήρωες της σκηνής από τα λόγια και τα έργα τους.

17) « Ο άδικος ποτέ χαρά δε βλέπει, μονάχα με το δίκαιο η σωτηρία» Να σχολιάσεις τους στίχους.

Σχόλια:

Το δίλημμα της Θεονόης:

1.       Να παραδώσει τον Μενέλαο ή να τον σώσει μαζί με την Ελένη

2.       Να συνταχθεί με την Ήρα ή με την Αφροδίτη

3.       Να υπερασπιστεί το δίκαιο ή το οικογενειακό συμφέρον

4.       Να πάρει το μέρος του αδελφού της ή να συνταχθεί με τους θεούς και τον πατέρα της; 

    

·                          Άν μιλήσει και αποκαλύψει την άφιξη του Μενέλαου, ο Θεοκλύμενος θα τον σκοτώσει και θα παντρευτεί με το ζόρι την Ελένη, άρα και ο αδελφός της θα είναι ευτυχισμένος και η ίδια θα είναι ασφαλής και θα έχει εκπληρώσει  το ρόλο της ως μάντισσας

·                          Αλλά η ηθική δικαιοσύνη θα έχει προσβληθεί βαθύτατα, το ίδιο και ο νεκρός της πατέρας ο  οποίος ξεκάθαρα είχε υποσχεθεί να επιστρέψει την Ελένη και, σύμφωνα με το οικογενειακό δίκαιο της εποχής, η υποχρέωση αυτή περνάει μετά το θάνατο του στα παιδιά του

·                           Και η ίδια, επιπλέον, ως εκπρόσωπος του θείου, συνυφασμένη με την ηθική και την δικαιοσύνη, θα έχει προδώσει τον εαυτό της. 

·                           Και, τέλος, θα προσέβαλλε το εθιμικό δίκαιο της εποχής σύμφωνα με το οποίο ο ξένος ήταν πρόσωπο ιερό και απαραβίαστο.

·                      

Εάν δεν μιλήσει,

·                      η Ελένη και ο Μενέλαος θα έχουν μια ελπίδα να γλυτώσουν, η ίδια θα είναι άξια εκπρόσωπος του θείου δικαίου, καθώς είναι ηθικά ορθό να ξεφύγουν οι δυο αυτοί καταταλαιπωρημένοι άνθρωποι, θα έχει εκπληρώσει στο έπακρο τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει ο πολυαγαπημένος πατέρας της και θα έχει βοηθήσει, όπως αρμόζει στα έθιμα της φιλοξενίας, τους ξένους .

·                     Από την άλλη όμως, θα έχει αναιρέσει τον εαυτό της ως μάντισσα, θα έχει προσβάλλει το οικογενειακό δίκαιο της εποχής, προκαλώντας κακό στον αδερφό της, καθώς και τους νόμους της πατρίδας της, και θα είναι έκθετη στη σωματική βία του, προδομένου από την ίδια, απόλυτου μονάρχη αδερφού της..

Πειθώ-θεωρία.

Στην επικοινωνία μας με τους άλλους χρησιμοποιούμε συχνά τον προφορικό ή γραπτό λόγο, για να πείσουμε κάποιον να δεχτεί τις απόψεις μας ή να ενεργήσει σύμφωνα με τις επιδιώξεις μας. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούμε συνήθως τους παρακάτω τρόπους (είδη πειθούς):

α) την επίκληση στη λογική, οπότε επιστρατεύουμε ως μέσα τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια.

β) την επίκληση στο συναίσθημα, οπότε καταφεύγουμε σε διάφορες τεχνικές, για να επηρεάσουμε συναισθηματικά το δέκτη.

γ) την επίκληση στο ήθος του ομιλητή και στην αυθεντία, οπότε μεταχειριζόμαστε ποικίλα μέσα, για να παρουσιαστούμε στα μάτια του ως αξιόπιστοι.

Η πειθώ της Ελένης

Επίκληση στο συναίσθημα

Προσπαθεί να συγκινήσει τη Θεονόη, να την κάνει να αναλογιστεί τον πόνο της γυναίκας, που κινδυνεύει να χάσει τον άντρα της, τον οποίο βρήκε μετά από πολλά χρόνια.

Εάν σώσει τον Μενέλαο θα της δώσει την ευκαιρία με την επιστροφή στη Σπάρτη να αποκαταστήσει την τιμή και την αξιοπρέπεια της

Θυμίζει ότι είναι θύμα του δόλου των θεών 

Επίκληση στη λογική

Επικαλείται το σεβασμό στον πατέρα της να πραγματοποιήσει το χρέος του Πρωτέα να παραδώσει την Ελένη στο Μενέλαο. Θα είναι τιμή για τη Θεονόης να ακολουθήσει το παράδειγμα του δίκαιου πατέρα της , να του μοιάσει.

Προσπαθεί να τονίσει τις συνέπειες που θα έχει η απόφασή της. Αν δεν υπηρετήσει την ευσέβεια και το δίκαιο, θα υπάρξει τιμωρία εκ μέρους των θεών.  Είναι θέλημα θεού και του πατέρα της η επιστροφή της στο Μενέλαο.

Επίκληση στο ήθος του δέκτη (ήθος Θεονόης)   Επικαλείται την προφητική της ιδιότητα (ντροπή για μια μάντισσα να μην είναι δίκαιη) Δεν πρέπει να αδικείς κάποιον για να κάνεις χάρη σε κάποιον άλλον

Επικαλείται την ευσέβεια της Θεονόης (ο θεός μισεί τη βία)

Επίκληση στο ήθος του ομιλητή (ήθος Ελένης  )Η Ελένη προσπαθεί να τονίσει το δικό της ήθος σε συνδυασμό με τις συμφορές της.

Επίκληση στην αυθεντία  Απόψεις με γενικό κύρος, βία και έννοια του δικαίου

 Οι ρήσεις των δύο ηρώων (Ελένης – Μενελάου)

Σύγκριση των λόγων Ελένης – Μενελάου: Πέρα από τις ομοιότητες στις δύο ρήσεις (κυρίως στο επιχείρημα) υπάρχουν διαφορές, κυρίως στο ύφος και τον τόνο της κάθε ρήσης. Στην Ελένη ξεχωρίζουμε την αδύναμη ικεσία, τη συγκινητική ομιλία, την παράκληση, ενώ στο Μενέλαο ξεχωρίζουμε τη σθεναρή επιμονή, το σοβαροφανή τρόπο, το σαρκαστικό τόνο και τις απειλές.

Ο λόγος του Μενελάου μοιάζει περισσότερο με δικανικό λόγο (με τα δύο βασικά του επιχειρήματα: α. Πρέπει να επιστρέφουμε αυτό που μας εμπιστεύονται προσωρινά,

β. Εφόσον οι θεοί δέχονται τα σφάγια δεν μπορούν στη συνέχεια να εξαπατούν αυτόν που προσφέρει τη θυσία και να μην ικανοποιούν το αίτημά του), ενώ της Ελένης με συμβουλευτικό.

«Πολιτική» ανάγνωση της Ελένης (βλ. ας εμβαθύνουμε, σελ.75)

Κάποιοι θεωρούν ότι η «Ελένη» συνδέεται με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Είναι μια πολιτική αλληγορία σε σχέση με τον Αλκιβιάδη. Μελετητές μάλιστα λένε ότι στην πραγματικότητα πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Αλκιβιάδης που κρύβεται κάτω από το όνομα της Ελένης. Οι υπαινιγμοί κατά του Αλκιβιάδη είναι βέβαια φανεροί σ’ όλο το έργο. Όταν  η Ελένη λέει πως αν γυρίσει στη Σπάρτη θα της κλείνουν τις πόρτες, γίνεται υπαινιγμός για τον Αλκιβιάδη που τότε φιλοξενούνταν στη Σπάρτη και που του είχαν ανοίξει τις πόρτες. Κι όταν η ίδια λέει θεϊκή βουλή ήτανε να σκοτωθούν τόσοι και να βγάλει αυτή κακό όνομα, πάλι τον Αλκιβιάδη παρωδεί πως δεν έφταιγε τάχα τίποτε. Κι όταν βάζει τη Θεονόη να μαντεύει υπέρ της επιστροφής της Ελένης, προειδοποιεί πως πάλι οι θεομπαίχτες της Αθήνας θα επιστρατευθούν για να δώσουν χρησμό υπέρ της επιστροφής.

Πηγή:http://2stav-glossa.blogspot.com/