Δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις.Αρχαία Ελληνικά Γ Γυμνασίου.

Δευτερεύουσες Ονοματικές προτάσεις-Θεωρία Ασκήσεις

 Oι ονοματικές δευτερεύουσες προτάσεις μπορεί να λειτουργούν  (χρησιμεύουν)ως:

Αντικείμενο σε προσωπικά ρήματα,

Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή σε απρόσωπες εκφράσεις,

Επεξήγηση, κυρίως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας που προηγείται.

Οι ονοματικές προτάσεις διακρίνονται σε τέσσερα είδη:

1. Ειδικές

                        Εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι (όταν το περιεχόμενό τους είναι αντικειμενικό, πραγματικό) ή ὡς (όταν το περιεχόμενό τους είναι υποκειμενικό ή ψευδές).

                        Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν: λέω (λεκτικά), γνωρίζω (γνωστικά), αισθάνομαι (αισθητικά), δείχνω (δείξεως) κ.ά.

                       Εκφέρονται με:

•  οριστική, πραγματικό περιεχόμενο.
• δυν. οριστική, αντίθετο του πραγματικού.
• δυν. ευκτική, περιεχόμενο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον.
• ευκτική πλαγίου λόγου, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο.

2. Ενδοιαστικές

                       Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή (= μήπως), όταν δηλώνεται φόβος μήπως συμβεί κάτι ανεπιθύμητο, και μὴ οὐ (= μήπως δεν), όταν δηλώνεται φόβος μήπως δε συμβεί κάτι επιθυμητό.

                     Εξαρτώνται από ρήματα που δείχνουν φόβο, δισταγμό ή μέριμνα.

                    Εκφέρονται με:

•  υποτακτική, ενδεχόμενος φόβος.
• οριστική, γιατί ο φόβος είναι πραγματικός.
• ευκτική πλαγίου λόγου, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο.

3. Πλάγιες ερωτηματικές

Είναι, κυρίως, ερωτήσεις που μας μεταφέρονται σε πλάγιο λόγο.

            Διακρίνονται σε ολικής άγνοιας, στις οποίες η απάντηση είναι «ναι» ή «όχι» και
             μερικής άγνοιας, με τις οποίες ζητάει κανείς μια ειδικότερη λεπτομέρεια (π.χ. ποιος, πού, γιατί, πόσο).

                  Εισάγονται με ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες και με τα αντίστοιχα επιρρήματα, όταν είναι μερικής άγνοιας, και με το ερωτηματικό μόριο εἰ, όταν είναι ολικής αγνοίας.

Ερωτηματικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής είναι:

1)  τίς (αρσ. και θηλ.), τί (ουδ.) (= ποιος;)

2)  πότερος, ποτέρα, πότερον (= ποιος από τους δύο;)·

3)   πόσος, πόση, πόσον·

4)   ποῖος, ποία, ποῖον (= τι λογής;)·

5)   πηλίκος, πηλίκη, πηλίκον (= πόσο μεγάλος; ή ποιας ηλικίας;)·

6)   ποδαπός, ποδαπή, ποδαπὸν (= από ποιον τόπο;)·

7)  πόστος, πόστη, πόστον (= τι θέση έχει σε μια αριθμητική σειρά; πβ. πρῶτος, τρίτος κτλ.)·

8)  ποσταῖος, ποσταία, ποσταῖον (= σε πόσες μέρες; — πβ. τριταῖος, τεταρταῖος κτλ.).

Αναφορικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής είναι:

1) ὅς, ἥ, ὃ (= ο οποίος, αυτός που)·

2) ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ (= αυτός ακριβώς που)·

3) ὅστις, ἥτις, ὅ,τι (= όποιος)·

4) ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον (= όποιος από τους δύο)·

5) ὅσος, ὅση, ὅσον 

6) ὁπόσος, ὁπόση, ὁπόσον (= όσος) 

7) οἷος, οἵα, οἷον (= τέτοιος που) 

8) ὁποῖος, ὁποία, ὁποῖον χωρίς άρθρο (= όποιας λογής) 

9) ἡλίκος, ἡλίκη, ἡλίκον (= όσο μεγάλος) 

10) ὁπηλίκος, ὁπηλίκη, ὁπηλίκον (= όσο μεγάλος) 

11) ὁποδαπός, ὁποδαπή, ὁποδαπόν (= από ποιον τόπο· σε πλάγια ερώτηση) 

             Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν: ρωτώ, απορώ, γνωρίζω, ερευνώ, εξετάζω, δείχνω, φροντίζω, προσπαθώ, λέω, δηλώνω κ.ά.

                  Εκφέρονται με:

•   οριστική, πραγματικό περιεχόμενο.
• υποτακτική που δηλώνει απορία.
• δυν. ευκτική, περιεχόμενο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον.
• ευκτική πλαγίου λόγου, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο.
• 
  

4. Ονοματικές αναφορικές

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι αναφορικές προτάσεις που χρησιμοποιούνται στη θέση ουσιαστικού, επιθέτου ή αντωνυμίας και λειτουργούν ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο ή ονοματικός προσδιορισμός (ομοιόπτωτος ή ετερόπτωτος ).

                 Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες.

Αναφορικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής είναι:

1) ὅς, ἥ, ὃ (= ο οποίος, αυτός που)·

2) ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ (= αυτός ακριβώς που)·

3) ὅστις, ἥτις, ὅ,τι (= όποιος)·

4) ὁπότερος, ὁποτέρα, ὁπότερον (= όποιος από τους δύο)·

5) ὅσος, ὅση, ὅσον 

6) ὁπόσος, ὁπόση, ὁπόσον (= όσος) 

7) οἷος, οἵα, οἷον (= τέτοιος που) 

8) ὁποῖος, ὁποία, ὁποῖον χωρίς άρθρο (= όποιας λογής) 

9) ἡλίκος, ἡλίκη, ἡλίκον (= όσο μεγάλος) 

10) ὁπηλίκος, ὁπηλίκη, ὁπηλίκον (= όσο μεγάλος) 

11) ὁποδαπός, ὁποδαπή, ὁποδαπόν (= από ποιον τόπο· σε πλάγια ερώτηση) 

                 Εκφέρονται με

• οριστική, πραγματικό περιεχόμενο.
• υποτακτική που δηλώνει προτροπή.
• δυν. οριστική, περιεχόμενο αντίθετο του πραγματικού.
• δυν. ευκτική, περιεχόμενο δυνατό στο παρόν και στο μέλλον.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

 Να υπογραμμίσετε τις ονοματικές προτάσεις, να κυκλώσετε τη λέξη με την οποία εισάγονται, να προσδιορίσετε το είδος τους και το συντακτικό τους ρόλο.

Προτάσεις

1. Οὗτοι ἔλεγον ὅτι φοβοῖντο μή πάθοιεν πολλά δεινά.

 2. Μωραίνει Κύριος ὅν βούλεται ἀπολέσαι.

 3. Ἠγγέλθη αὐτῷ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε.

4. Πράττεις ἅπερ ἄν δοῦλος φαυλότατος πράξειεν

. 5. Δῆλον ἦν ὅτι οἱ ἐν Θερμοπύλαις οὐκ ἄν ἠττήθησαν, εἰ μή ἐκυκλώθησαν.

 6. Ἐβουλεύοντο πῶς ἄν τήν μάχην συμφορώτατα ποιήσαιντο.

7. Ἐνταῦθα μένοιεν ἄν ὅσοι ἄν ὑμῶν βούλωνται.

 8. Κῦρος ἤρετο εἰ σωθεῖεν πάντες αὐτῷ.