Υποκείμενο Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου Ενότητα 1

Υποκείμενο-Μορφές Υποκειμένου.(θεωρία-ασκήσεις)

Το υποκείμενο  είναι το ονοματικό σύνολο για το οποίο γίνεται λόγος μέσα στην πρόταση

Φανερώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. π.χ. Ο Δημήτρης  χτύπησε δυνατά την μπάλα.

Για να το βρούμε ρωτάμε ποιος/ποιοι,ποια/ποιες,ποιο/ποια  + το ρήμα

π.χ Ο μαθητής μπήκε καθυστερημένος στην τάξη.(ποιος μπήκε; Ο μαθητής : Υποκ)

Οι μορφές του Υποκειμένου  Το υποκείμενο εμφανίζεται με τις εξής μορφές :

Μορφές	Παραδείγματα
1. Ουσιαστικό	Η Μαρία βλέπει τηλεόραση.
2. Αντωνυμία	-Οι άλλοι έφυγαν γρήγορα. -Εκείνος την παρακολουθούσε αμίλητος.
3. Επίθετο με άρθρο (ουσιαστικοποιημένο)	-Οι νέοι είναι τολμηροί. -Οι κακοί τιμωρούνται.
4. Μετοχή με άρθρο.	-Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται. -Συγκεντρώθηκαν στην αυλή όλοι οι εργαζόμενοι .
5. Πρόταση με άρθρο.	- Το ότι είπες ψέματα με στεναχώρησε. - Το τι θα κάνω είναι δική μου δουλειά .
6. Άρθρο που συνοδεύει άλλο μέρος του λόγου	-Δεν τον απασχολεί καθόλου το αύριο. - Το « Αθώοι και φταίχτες »είναι μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα
7. Πρόταση χωρίς άρθρο	-Φαίνεται ότι θα βρέξει . -Είναι γνωστό πως δεν τον συμπαθώ.

Υποκείμενο -ολόκληρη πρόταση χωρίς άρθρο. Η πρόταση αυτή μπορεί να είναι:

α) Δευτερεύουσα αναφορική:  Όποιος αγαπάει ,παιδεύει.

β)Δευτερεύουσα ονοματική( ειδική, βουλητική, ενδοιαστική, πλάγια  ερωτηματική ),η οποία μπαίνει ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

Απρόσωπα ρήματα  :	Απρόσωπες εκφράσεις :
Λέγονται τα ρήματα που βρίσκονται σε γ΄ ενικό πρόσωπο και δεν έχουν υποκείμενο πρόσωπο ή πράγμα αλλά ολόκληρη πρόταση.   π.χ. λέγεται, επιτρέπεται, πιστεύεται, πρέπει, ενδέχεται , συμφέρει ,πρόκειται, συμβαίνει, ταιριάζει, -Δεν πρόκειται να έρθω..  -Λέγεται ότι το καλοκαίρι θα είναι δύσκολο..	σχηματίζονται με τα ρήματα  είναι ή υπάρχει + ουσιαστικό , από το ρήμα είναι + ουδέτερο επιθέτου ή μετοχής και από το ρήμα είναι + τροπικό επίρρημα : Είναι ώρα να πω την αλήθεια. Είναι  κακό να αδικείς τους ανθρώπους.

 Το υποκείμενο παραλείπεται:

α) Στο α΄ και στο β΄ πρόσωπο της προσωπικής αντωνυμίας (εγώ-εμείς / εσύ-εσείς), όταν δε θέλουμε να δώσουμε έμφαση σ’ αυτό, π.χ. Πεινάω. (εννοείται: εγώ) /  «Είσαι μαθητής» (εννοείται: εσύ).

β) Στο γ΄ πρόσωπο όταν: -       εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, -       είναι μια γενική έννοια, π.χ. «οι άνθρωποι», -       μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί, π.χ. Την έκοψαν στα γραπτά. (εννοείται οι εξεταστές) -       το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ. «Και ξαφνικά συννέφιασε» (εννοείται: ο ουρανός).

Συμφωνία υποκειμένου – ρήματος

1)      Όταν μια πρόταση έχει ένα υποκείμενο, το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο στο πρόσωπο και τον αριθμό. Οι μαθητές γράφουν διαγώνισμα.

2)      Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, τότε:

α) Το ρήμα μπαίνει στον πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α΄ πρόσωπο είναι επικρατέστερο από το β΄ πρόσωπο και το β΄ από το γ΄ πρόσωπο). Π.χ. Εγώ και ο φίλος μου θα πάμε εκδρομή

β) Όταν όμως έχουμε δύο ή περισσότερα υποκείμενα που βρίσκονται στον ενικό αριθμό και παρουσιάζονται με τη μορφή διάζευξης, τότε το ρήμα μπαίνει στον ενικό αριθμό (Καλύτερος οδηγός θα είναι ο Hamilton ή ο Verstappen).

γ)  Όταν τα υποκείμενα μπορούν να θεωρηθούν πως ανήκουν στην ίδια «ομάδα» και δημιουργούν ένα ενιαίο σύνολο, τότε το ρήμα μπορεί να μπει και στον ενικό αριθμό (π.χ. «Η ειλικρίνεια και η τιμιότητά του  αποδείχτηκε εύκολα.

δ)  Όταν ως υποκείμενο λειτουργεί ένα περιληπτικό ουσιαστικό, ένα ουσιαστικό δηλαδή στο οποίο παρουσιάζεται διαφορά μεταξύ του γλωσσικού τύπου του και των πραγματικών στοιχείων που δηλώνει (π.χ. η λέξη «πλήθος» γραμματικά είναι ενικός αριθμός, αλλά  σημαίνει πολλούς ανθρώπους), τότε μπορούμε να διαλέξουμε  πληθυντικό ή ενικό.

ε)  Στην περίπτωση που το υποκείμενο είναι στον ενικό αριθμό και συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα μπορεί το ρήμα να χρησιμοποιηθεί στον πληθυντικό αριθμό για να προβάλει το πλήθος (π.χ. «Εγώ με τον αδελφό μου μεταφέραμε τα πράγματα»).

στ) Όταν το ρήμα προηγείται  μπορεί να μπει στον ενικό αριθμό ακόμα και αν τα υποκείμενα είναι περισσότερα. Π.χ Σήμερα προχωράει με αλματώδεις ρυθμού , η επιστήμη και η τεχνολογία.

Ασκήσεις:

1)      Να βρεις τα υποκείμενα και να σημειώσεις τη μορφή τους.

Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε τις τελευταίες μέρες.

Ο κατηγορούμενος αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες.

Ποιος σου έστειλε αυτό το γράμμα;

Οι άρρωστοι δέχτηκαν τη επίσκεψη του γιατρού.

Δε γίνεται να έχεις πάντα δίκιο.

Το να κρίνεις συνεχώς τους άλλους είναι άδικο.

Απαγορεύεται να καπνίζετε στην αίθουσα.

Το χθες ,το σήμερα και το αύριο είναι σχετικά μέσα στην αιωνιότητα.

Χρειάζεται επιμονή και επιμονή αυτό το επάγγελμα.

Μπορεί να έρθουμε και εμείς εκδρομή.

Να βάλεις το ρήμα στο κατάλληλο πρόσωπο-αριθμό.

Εγώ και ο αδελφός μου  …………(επισκέπτομαι) πέρυσι την Κρήτη.

Ο Βασίλης και ο Κώστας ………(πηγαίνω) χθες σινεμά.

Εσύ ,η Ελένη και εγώ…….(είμαι)   μαζί χθες στο πάρτι.

Όταν μαζευτήκαμε, όλη η παρέα …….(διασκεδάζω) μέχρι τα χαράματα.

Να ………..(χαίρομαι)  όλα τα καλά εσύ και η οικογένειά σου.