Κ. Π. Καβάφης, «Όσο μπορείς», ανάλυση

 Κ. Π. Καβάφης, «Όσο μπορείς»

Κ. Π. Καβάφης (1863-1933)

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με τις ιδιότυπες εμπειρίες που του πρόσφερε η ζωή της ελληνικής παροικίας, μακριά από την επίδραση που ασκούσε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας η ισχυρή προσωπικότητα του Παλαμά, ηγετική φυσιογνωμία της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και της γενιάς του 1880. Με τη μελέτη κατόρθωσε να γίνει βαθύς γνώστης της ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας (ιδιαίτερα των ελληνιστικών χρόνων) καθώς και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Μολονότι χρονολογικά ανήκει στη γενιά του 1880, το έργο του έχει πολλά νεωτερικά στοιχεία και έτσι θεωρείται πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης. Είναι ο πιο γνωστός Νεοέλληνας ποιητής εκτός Ελλάδας και ο περισσότερο μεταφρασμένος σε ξένες γλώσσες. Το έργο του έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς ξένους ποιητές και λογοτέχνες.

Η ζωή και η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη:

https://www.youtube.com/watch?v=KyPthjeva7k

https://www.youtube.com/watch?v=hjutm5fSDVM

Διάβασε στον παρακάτω σύνδεσμο τα ποιήματα του ποιητή.

Διάλεξε ένα και πες μας γιατί σου άρεσε....

Δικά μου αγαπημένα: Τα τείχη   και   Περιμένοντας τους βαρβάρους......

https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=9

https://www.onassis.org/el/people/c-p-cavafy

Δημιούργησε μια ποίηση ιδιότυπη με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• μετατόπιση του χρόνου του ποιήματος στην Αλεξανδρινή εποχή

• συμβολισμός

• διδακτικός τόνος

• θεατρικότητα

• λεπτή ειρωνεία

• ρεαλισμός

• υποβολή – υπαινικτικότητα

• αίσθηση του τραγικού

• στοχαστική – φιλοσοφική διάθεση

• γλωσσική ακρίβεια – ευστοχία

• πρόκειται στο σύνολό της για μια ποίηση αντι-λυρική (χωρίς τις παραδοσιακές λυρικές εξάρσεις) που συχνά γίνεται πεζολογική.

Τα ποιήματα του Καβάφη χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Ιστορικά: αναφέρονται σε ιστορικά περιστατικά – ιδιαίτερα της Ελληνιστικής Εποχής – μέσα από τα οποία εκφράζονται σύγχρονες καταστάσεις

• Φιλοσοφικά-Διδακτικά: εκφράζουν απόψεις πάνω σε θέματα και προβλήματα της ζωής, όπως η μοίρα, το χρέος, η ματαιότητα των ανθρώπινων μεγαλείων, η «ύβρις», κλπ, και χαρακτηρίζονται για τον διδακτικό-παραινετικό τους χαρακτήρα. Κάποια από αυτά είναι «παραινέσεις προς τους ομοτέχνους» του ποιητές για την ποίηση

• Ερωτικά: συνδυάζουν τον ερωτισμό με τον αισθητισμό (υπερβολικό ενδιαφέρον για τη μορφή του ποιήματος = μεγάλο ενδιαφέρον για τα μορφικά-εξωτερικά χαρακτηριστικά του ποιήματος και όχι μόνο για το περιεχόμενό του)

Ωστόσο, ο κόσμος που εκφράζει ο ποιητής είναι ενιαίος.

Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη όπως και η ποίησή του. Είναι δημοτική, με τύπους της καθαρεύουσας (ένα ίσως ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο) και με τις ιδιαιτερότητες του Κωνσταντινουπολίτικου ιδιώματος.

Ο στίχος του σε ιαμβικό ρυθμό είναι ελεύθερος, πολύ κοντά στον πεζό λόγο, αλλά πολύ προσεγμένος ως προς τη μορφή του.

Ο Καβάφης αναγνώρισε (δημοσίευσε) συνολικά 154 ποιήματα. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές, όχι μόνο της Ελληνικής αλλά και της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Κ. Π. Καβάφης, «Όσο μπορείς» (1913)

Το ποίημα γράφτηκε το 1913 και ανήκει στην κατηγορία των διδακτικών-παραινετικών ποιημάτων του Καβάφη. Σε αυτά ο ποιητής απευθύνεται σε β΄ πρόσωπο σε νοερό αποδέκτη, υποδεικνύοντάς του με τις παραινέσεις του μια ηθική στάση ζωής. Υπάρχει όμως και το ενδεχόμενο ο ποιητής να απευθύνεται στον ίδιο τον εαυτό του (αποστροφή εις εαυτόν).

Ενότητες -Δομή

^1η (α΄ στροφή): Παραινέσεις (= συμβουλές) για τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του ανθρώπου

2^η (β΄ στροφή): Τρόποι εξευτελισμού του ανθρώπου και τελικό αποτέλεσμα

Οι δύο ενότητες συνδέονται μεταξύ τους με την επανάληψη της «μην την εξευτελίζεις» Όλες οι παραινέσεις του ποιητή είναι διατυπωμένες αρνητικά.

Ιδέες -Περιεχόμενο

Η προσωπική ελευθερία και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου

Ο Καβάφης στο παραινετικό αυτό ποίημα προτείνει έναν κώδικα συμπεριφοράς στην ατομική και κοινωνική ζωή. Συμβουλεύει τον νοερό αποδέκτη του ποιήματος να διασφαλίσει την προσωπική του ελευθερία και να υπερασπιστεί την αξιοπρέπειά του μέσα στην κοινωνική ζωή, όσο αυτό είναι δυνατό («όσο μπορείς»). Ο ποιητής γνωρίζει ότι ο πλήρης έλεγχος της προσωπικής ελευθερίας του ανθρώπου, μέσα στην καθημερινή «συνάφεια» και «στις κινήσεις και ομιλίες», που απαιτεί η κοινωνική ζωή, είναι μάλλον ανέφικτος (=ακατόρθωτος). Ωστόσο, στο μέτρο του δυνατού, ο άνθρωπος πρέπει να αγωνιστεί για να προφυλάξει τον εαυτό του από

• τη μαζοποίηση (το να αφομοιωθεί δηλαδή από το πλήθος και να έχει την ψυχολογία της μάζας)

• την αλλοτρίωση (το να αποξενωθεί από τον βαθύτερο εαυτό του, τις ανάγκες του και τις ιδέες του)

• τον συμβιβασμό και την υποταγή στον συρμό και στη μόδα της εποχής

• το ανούσιο των ρηχών και επιφανειακών κοινωνικών σχέσεων και συναναστροφών

• το φαίνεσθαι. Να προσπαθεί να «είναι» και όχι να «φαίνεται». Να έχει σχέσεις ουσιαστικές και όχι επιφανειακές.

• τη χωρίς μέτρο διασκέδαση που είναι φυγή από την πραγματικότητα και τα προβλήματά του και δεν προσφέρει ουσιαστική διέξοδο

Για να το καταφέρει αυτό πρέπει να καλλιεργηθεί πνευματικά και να ενδυναμωθεί ψυχικά.

Κίνδυνος: Η ξένη και φορτική ζωή του αλλοτριωμένου ανθρώπου (τελευταίος στίχος)

Ο ποιητής προειδοποιεί τον νέο της εποχής του (είναι όμως εξαιρετικά επίκαιρο και στην εποχή μας), αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, για τον κίνδυνο να νιώσει τη ζωή του «ξένη» και «φορτική» (αποξένωση, απέχθεια). Περιγράφει στην ουσία τον αλλοτριωμένο άνθρωπο, ο οποίος αισθάνεται ξένος προς τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Η συμμόρφωση του ανθρώπου σε ξένες αξίες και ανούσιες σχέσεις, οι οποίες προσωρινά μόνο είναι ευχάριστες, στο τέλος όμως καταντούν ανυπόφορες και έχουν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση από την προσωπική αλήθεια του καθενός. Ο Καβάφης μέσα από το παραινετικό του ποίημα συμβουλεύει τον αποδέκτη του να διατηρεί όσο μπορεί τα προσωπικά του πιστεύω και την προσωπική του στάση ζωής, να μπορεί να αναγνωρίζει τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες του. Μόνο τότε θα είναι αξιοπρεπής, ολοκληρωμένος, αυθεντικός-αληθινός ως προς τον εαυτό του και με εσωτερική ισορροπία.

Οι κοινωνικές εκδηλώσεις που ευτελίζουν τη ζωή του ανθρώπου.

Ο άνθρωπος ευτελίζει τη ζωή του όταν επιτρέπει στον εαυτό του να γίνει ένα με τη μάζα, όταν δημιουργεί ρηχές κοινωνικές σχέσεις και συναναστροφές και εκθέτει τον εαυτό του σε ανούσιες κοινωνικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται μόνο για το «φαίνεσθαι». Οι χωρίς μέτρο διασκεδάσεις και συναναστροφές, η υποταγή στις επιταγές της μόδας, οι ανούσιες επαφές αλλοτριώνουν και καταντούν ευτελή και ξένη τη ζωή μας.

Αφηγηματικές τεχνικές

Μετρική

Το ποίημα χωρίζεται σε δύο ισόστιχες (= με ίσους στίχους) στροφές.

Η καθεμιά αποτελείται από 5 ιαμβικούς ανισοσύλλαβους (= με διαφορετικό αριθμό συλλαβών) στίχους.

Παρατηρούνται αρκετοί διασκελισμοί (= όταν το νόημα ενός στίχου συνεχίζεται στον επόμενο στίχο)

Σχήματα λόγου

Απουσιάζουν τα πολλά καλολογικά στοιχεία. Υπάρχουν λίγα και με καίρια λειτουργία:

Προσωποποίηση: «Μην την εξευτελίζεις... εκθέτοντάς την».

Παρομοίωση: «σα μια ξένη φορτική»

Επαναλήψεις: «μη την εξευτελίζεις»

Λίγα προσδιοριστικά επίθετα: «πολλή», «πολλές», «καθημερινή», «ξένη, φορτική».

Γλώσσα

Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη. Απλή, εκφραστική δημοτική, με ορισμένες ιδιαιτερότητες του Κωνσταντινουπολίτικου ιδιώματος (πχ «πηαίνοντάς την», «στες»).

Είναι η ομιλούμενη από την ελληνική παροικία στην Αλεξάνδρεια γλώσσα, δηλαδή δημοτική,

Ύφος

Το ύφος του είναι λιτό, περιεκτικό, καθημερινό, αντιποιητικό, σχεδόν πεζολογικό: Χαρακτηρίζεται από λιτότητα εκφραστικών μέσων (έλλειψη περίτεχνων σχημάτων λόγου), πυκνότητα νοημάτων, ρεαλισμό, έλλειψη ρητορισμού και στόμφου. Τόνος διδακτικός, εξομολογητικός.

Η λειτουργία των μετοχών

Βασικά δομικά στοιχεία του ποιήματος αποτελούν οι τρεις ενεργητικές τροπικές μετοχές: «πηαίνοντας», «γυρίζοντας», «εκθέτοντας».

Από άποψη γραμματικής λειτουργίας, με τις τρεις μετοχές υπογραμμίζεται η προσωπική ευθύνη του αποδέκτη των παραινέσεων. Η ενεργητική φωνή των ρημάτων αναδεικνύει το υποκείμενο του ρήματος ή της μετοχής και τονίζει την πράξη, τη δράση του. Στο σημασιολογικό επίπεδο, οι τρεις μετοχές είναι τροπικές, υποδηλώνοντας τον τρόπο με τον οποίο η ζωή οδηγείται στην ανοησία των καθημερινών σχέσεων και γίνεται ξένη και φορτική.

Χαρακτηριστικά του Καβάφη στο ποίημα

• διδακτικός τόνος

• στοχαστική – φιλοσοφική διάθεση

• υπαινικτική θεατρικότητα (μιλά σε νοερό αποδέκτη ή απευθύνεται στον εαυτό του)

• ποίηση αντι-λυρική και πεζολογική

• γλωσσική ακρίβεια

Παραδοσιακά στοιχεία του ποιήματος

Το ποίημα έχει σταθερό μέτρο (ιαμβικό)

Στοιχεία νεωτερικότητας του ποιήματος

Ως προς τη μορφή του:

Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.Λόγος (γλώσσα) λιτός, καθημερινός, πεζολογικός. Δεν χρησιμοποιούνται εξεζητημένα εκφραστικά μέσα

Δημιουργική γραφή:

Γράψε το δικό σου ποίημα που να μοιάζει με του Κ Π Καβάφη:

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις τους γονείς /τους δασκάλους σου όπως τους θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς

από:

http://fk-thess2010.blogspot.com/

https://blogs.e-me.edu.gr/hive-neoelllogotg/2021/04/01/%ce%bc%ce%b5-%cf%84%ce%bf%ce%bd-%cf%84%cf%81%cf%8c%cf%80%ce%bf-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%ba-%cf%80-%ce%ba%ce%b1%ce%b2%ce%ac%cf%86%ce%b7/?fbclid=IwAR18tR_E4WHmDZI-OhXEOCaHMRMrv3pwsnP1wC8QygOSFYUmkGymkS_zV9E