Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου Ενότητα 1 Αχώριστα μόρια

ΑΧΩΡΙΣΤΑ ΜΟΡΙΑ (θεωρία-ασκήσεις)

   Οι σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής σχηματίζονται με δύο τρόπους: α) Με την προσθήκη  στην αρχή της λέξης ενός μορφολογικού στοιχείου που ονομάζεται αχώριστο μόριο ή πρόθημα.   β) Mε την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων.

Σύνθεση με αχώριστα μόρια :

Τα αχώριστα μόρια είναι μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις που λειτουργούν ως προθήματα σε σύνθετες λέξεις, δηλ. αποτελούν το α΄ συνθετικό τους . Τα περισσότερα αχώριστα μόρια έχουν αρχαία ελληνική προέλευση (λόγια), ενώ λίγα δημιουργήθηκαν στα νεότερα χρόνια ( λαϊκά ) 

Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα αχώριστα μόρια είναι τα εξής:

α) α- (αν-, ανα-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό στερητική σημασία, π.χ. αδύνατος (α + δυνατός), ανήλιος (αν + ήλιος), αναδουλειά (ανα + δουλειά).  β) ανα- (αν-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «επάνω», «πάλι», «πίσω», π.χ. ανασηκώνω (ανα + σηκώνω), αναγέννηση (ανα + γέννηση), αναρωτιέμαι (ανα + -ρωτιέμαι).  γ) απο- (απ-, αφ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία της «απομάκρυνσης», της «αφαίρεσης»,του «χρόνου» και άλλες σημασίες, π.χ. απόκοσμος (απο + κόσμος), αποδυναμώνω (απο + δυναμώνω), απόβραδο (απο + βράδυ).  δ) δια- (δι-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «ανάμεσα», «παντού» και άλλες σημασίες, π.χ. διατρέχω (δια + τρέχω), διασπορά (δια + σπορά), διέξοδος (δι + έξοδος).  ε) δυσ-: προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «δύσκολου», του «κακού», π.χ. δυσμορφία (δυσ+ μορφή), δύσκαμπτος (δυσ + καμπή).  στ) εν- (εμ-, εγ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «μέσα», π.χ. εντοιχίζω (εν + τοιχίζω),εμποτίζω (εμ + ποτίζω), εγκοπή (εγ + κοπή).  ζ) επι- (επ-, εφ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «επάνω» και άλλες σημασίες, π.χ. επιγραφή (επι + γραφή), επίγραμμα (επι + γράμμα), επέκταση (επ + έκταση), έφιππος (εφ + ίππος).  η) κατα- (κατ-, καθ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «κάτω», της «εναντίωσης», της «υπερβολής» και άλλες σημασίες, π.χ. κατάβαση (κατα + βάση), καταδιώκω (κατα + διώκω), καταγοητεύω (κατα + γοητεύω).  θ) ξε- (και ξ- πριν από φωνήεν): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «έξω», του «πολύ», της στέρησης, π.χ. ξεσπιτώνω (ξε + σπιτώνω), ξετρελαίνω (ξε + τρελαίνω), ξεπουλώ (ξε + πουλώ).  ι) παρα- (παρ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «ενώπιον», του «εναντίον», της απόκλισης από το νόημα του β΄ συνθετικού και άλλες σημασίες, π.χ. παρελαύνω (παρα + ελαύνω), παραβαίνω (παρα + βαίνω), παραγνωρίζω (παρα + γνωρίζω).  ια) συν- (συγ-, συλ-, συμ-, συρ-, συσ-, συ-, συνε-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «μαζί»,π.χ. συνεργασία(συν + εργασία), συγγενής (συγ + γένος), συρροή (συρ + ροή).  ιβ) υπο- (υπ-, υφ-): προσδίδει στο β΄ συνθετικό τη σημασία του «από κάτω» και του «μείον», π.χ. υποστήριξη (υπο + στήριξη), υπόταση (υπο + τάση).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1).Με τη βοήθεια των συμφραζόμενων και της θεωρίας που σας δόθηκε  να υπογραμμίσετε τα αχώριστα μόρια των τονισμένων λέξεων, να διακρίνετε τη σημασία τους .

1.       Η αναδουλειά που πλήττει τα περισσότερα καταστήματα έχει κάνει και το Γιώργο ανασφαλή σχετικά με το οικονομικό μέλλον της οικογένειάς του .

2.       Είναι άλλωστε το μόνο που κράτησε , καθώς ξεπούλησε την υπόλοιπη περιουσία προκειμένου να ξεχρεώσει

3.       Δεν εγκρίνω καμιά από τις προτάσεις σου, γιατί δεν πιστεύω ότι ο Γιάννης ενέχεται σε παράνομη ενέργεια. Μού εμπνέει απόλυτη εμπιστοσύνη .

4.       Αυτό το ζώο, ως αμφίβιο, ζει εξίσου στη θάλασσα και στη στεριά. Γι’ αυτό τον άνθρωπο έχω ακούσει και καλά και άσχημα. Είναι αμφιλεγόμενη περίπτωση

5.       Πρόσφατα πήρε τη θέση του αρχισυντάκτη στην εφημερίδα.

6.       Η διασπορά ψευδών ειδήσεων τιμωρείται από το νόμο.

7.       Η διαγώνιος ενώνει 2 απέναντι γωνίες καθώς διέρχεται ανάμεσά τους

8.       Οι διχογνωμίες που επικράτησαν στη συνέλευση του τμήματός μας οδήγησαν αρκετούς σε διχόνοια .
9.       Αυτό το κείμενο είναι δυσνόητο.

10.   Τα νερά της βροχής εισρέουν στο υπόγειό μας .

11.   Λόγω του άγχους της παρουσιάστηκε επιχείλιος  έρπης. Ήταν μια εφήμερη σχέση, γι’ αυτό δεν κράτησε πολύ.

12.   . Στο δεύτερο ημίχρονο όμως, ο Κώστας σωριάστηκε κάτω σχεδόν ημιθανής από την απογοήτευση.

13.   Ένα μολυσμένο νέφος περιβάλλει τις μεγαλουπόλεις. Το δαχτυλίδι που μού δώρισαν είναι πραγματικά περίτεχνο.

14.   Η Κλειώ έχει γίνει υποχείριό σου, αλλά η παρέα δεν το ανέχεται άλλο αυτό. Δεν μπορείς να υφαρπάζεις την προσωπικότητα του άλλου, όλοι λειτουργούμε σε ισότιμη βάση.

15.   Ο Κωνσταντίνος πήρε μέτρα για την ανασυγκρότηση του κράτους. Έτσι, το Βυζάντιο ξεκίνησε την ανοδική του πορεία.

16.   Οι βουλευτές καταψήφισαν το νέο μνημόνιο. Η κατάβαση κράτησε αρκετές ώρες, αλλά το θέαμα που αντίκρισαν τους καταγοήτευσε κι ας ήταν καταχείμωνο .

17.   . Η προσθαλάσσωση του αεροσκάφους έγινε με επιτυχία.

2)  Βρείτε τα αχώριστα μόρια των παρακάτω λέξεων και στη συνέχεια δημιουργήστε μια πρόταση για κάθε περίπτωση :

άμεμπτος, . διασυρμός, εμπειρία, συμμαθήτρια, αμφιταλαντεύομαι, υπονοώ,

δυσαρέσκεια

Βασίστηκε  στο

http://synodoiporos.weebly.com/nuepsilonomicronepsilonlambdalambdaetanuiotakappa942-gammalambda974sigmasigmaalpha-beta.html