Αφήγηση-αφηγητής , αφηγηματικοί τρόποι , αφηγηματικές τεχνικές , Λογοτεχνία

Αφήγηση -Αφηγητής

Η αφήγηση είναι πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζεται, προφορικά ή γραπτά, μια σειρά γεγονότων πραγματικών ή φανταστικών.

Πομπός   (αφηγητής)        Μήνυμα            Δέκτης   (αποδέκτης αφήγησης)

Διάκριση συγγραφέα-αφηγητή

Συγγραφέας και αφηγητής δεν πρέπει να συγχέονται:

Συγγραφέας: είναι πραγματικό πρόσωπο  και υπάρχει έξω από το κείμενο.

Αφηγητής  (ένας ή περισσότεροι):  τον επινοεί ο συγγραφέας για να πει την «ιστορία». Είναι πρόσωπο του κειμένου, ο φορέας της αφήγησης και αφηγείται σε πρώτο, δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο.

Τύποι  αφήγησης  : 

Ο αφηγητής είναι η φωνή που μεταφέρει στον αναγνώστη τον αφηγηματικό λόγο. Ανάλογα με τη θέση στην οποία βρίσκεται ο αφηγητής, καθορίζεται και η οπτική γωνία από την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα, γι’ αυτό και είναι δυνατόν να διαφοροποιηθεί ο τρόπος παρουσίασης του αφηγηματικού υλικού αλλά και να περιοριστεί ή να διευρυνθεί η οπτική γωνία της αφήγησης.

 Αν π.χ. ο αφηγητής είναι ένα πρόσωπο της ιστορίας έχει περιορισμένη γνώση των πραγμάτων, εφόσον γνωρίζει τόσα μόνο όσα μπορεί να γνωρίζει ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, άρα, η οπτική του γωνία είναι περιορισμένη. Στην περίπτωση αυτή διαφοροποιείται και το γραμματικό πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση) και η αφήγηση παίρνει το χαρακτήρα προσωπικής μαρτυρίας (βιωματική αφήγηση).

 Αν όμως η αφήγηση γίνεται από έναν αφηγητή εκτός της ιστορίας, ο οποίος είναι σε θέση να γνωρίζει τα πάντα για την ιστορία, τότε η αφήγησή του έχει τον χαρακτήρα της διήγησης μιας ιστορίας από την οπτική γωνία ενός παντογνώστη αφηγητή. Τότε διαφοροποιείται και το πρόσωπο της αφήγησης (τριτοπρόσωπη αφήγηση) και η αφήγηση είναι απρόσωπη. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής ενσωματώνει τις φωνές όλων των προσώπων στη δική του, μεταφέροντας τα λόγια τους σε πλάγιο λόγο ή σε ελεύθερο πλάγιο λόγο, και αποφεύγει την καταγραφή διαλόγων ή έστω την παράθεση σε ευθύ λόγο όσων λένε τα άλλα πρόσωπα. 

   Ρηματικά Πρόσωπα:  

 α΄ενικό:

Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί α΄ ενικό πρόσωπο : - Προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα στον λόγο, -Προσδίδει προσωπικό, εξομολογητικό τόνο.-Προκαλεί συναισθηματική φόρτιση στο δέκτη (επίκληση στο συναίσθημα)Προσδίδει υποκειμενικότητα.

Προσοχή!  Η εκτεταμένη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου, ενδέχεται, να δηλώνει εγωκεντρισμό και αλαζονεία.

α΄πληθυντικό:  Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο :-Προσδίδει καθολικότητα στις απόψεις του.-Εντάσσει τον εαυτό του σε μια «ομάδα» κι έτσι ο λόγος του αποκτά μεγαλύτερη αποδοχή.-Αποπνέει συλλογικότητα και αμεσότητα.-Μοιράζεται κοινή οπτική γωνία με τον δέκτη και δημιουργείται αίσθηση οικειότητας.-Δημιουργεί στον δέκτη ένα αίσθημα συλλογικής ευθύνης.

β΄ενικό:  Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί β΄ ενικό πρόσωπο :-Προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα στον λόγο, αφού ο πομπός απευθύνεται άμεσα στον δέκτη.-Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο.-Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός.-Ενδέχεται να δηλώνει την παραινετική / συμβουλευτική διάθεσή του προς τον δέκτη.

β΄πληθυντικό:  Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί β΄ πληθυντικό πρόσωπο :-Προσδίδει αμεσότητα και οικειότητα στο λόγο.-Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο.-Ο τόνος γίνεται οικείος και φιλικός.-Το ύφος και ο λόγος αποκτούν θεατρικότητα, παραστατικότητα, δραματικότητα.

γ΄ενικό-πληθυντικό:   Όταν ο πομπός χρησιμοποιεί γ΄ πρόσωπο :-Προσδίδει αντικειμενικότητα, αμεροληψία, ουδετερότητα.-Καθιστά το ύφος απρόσωπο και ουδέτερο.-Παρουσιάζει τις απόψεις του ως γενικά αποδεκτές.

Τύποι αφηγητή: 

Παντογνώστης αφηγητής:   γνωρίζει ακόμα και τις σκέψεις των προσώπων της ιστορίας, η αφήγηση δεν εστιάζεται σε κανένα πρόσωπο (μηδενική εστίαση*).Εκφέρεται σε γ΄ πρόσωπο.

Αφηγητής-άνθρωπος:  η αφήγηση μάς αποκαλύπτει μόνο όσα γνωρίζει  κάποιος ήρωας(εσωτερική εστίαση). Ο αφηγητής συμμετέχει και αυτός στην ιστορία και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο, συνήθως.

*εστίαση(οπτική γωνία):η σκοπιά μέσα από την οποία ο αφηγητής βλέπει τα δρώμενα και η απόσταση που παίρνει από πρόσωπα και πράγματα ονομάζεται οπτική γωνία της αφήγησης.

Εστίαση

α. Αφήγηση χωρίς εστίαση ή μηδενική εστίαση. Ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα απ’ όσα ξέρουν οι ήρωες. Έχει τη δυνατότητα να έχει μπροστά του όλη τη ροή της ιστορίας, κατά συνέπεια δεν εστιάζει σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο (Μη δραματοποιημένος αφηγητής ή παντογνώστης αφηγητής).

 β. Αφήγηση με εσωτερική εστίαση. Ο αφηγητής είναι συνήθως ένας από τους ήρωες της ιστορίας, γι’ αυτό η θέαση του είναι περιορισμένη. Εστιάζει εσωτερικά, στις δικές του ιδέες και συναισθήματα. Τα δρώμενα παρουσιάζονται μέσα από τη ματιά ενός μόνο προσώπου ή διαφόρων προσώπων στον ρόλο του αφηγητή, ανεξάρτητα από το αν η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη (Δραματοποιημένος αφηγητής).

 γ. Αφήγηση με εξωτερική εστίαση. Ο αφηγητής δεν υπεισέρχεται στον εσωτερικό κόσμο των προσώπων, δεν γνωρίζει τίποτα γι’ αυτόν. Ο ήρωας δρα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, ο οποίος δεν γνωρίζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Ο αφηγητής γνωρίζει και αναφέρει πολύ λιγότερα απ’ όσα ξέρουν τα πρόσωπα της ιστορίας.  Τη συναντάμε συνήθως στον κινηματογράφο, στα έργα μυστηρίου, στα αστυνομικά μυθιστορήματα και γενικά σε έργα που είναι σημαντικό να κρατήσουμε τον αναγνώστη σε αγωνία μέχρι το τέλος.

 Οπτική γωνία:  Αναφέρεται στην προοπτική του αφηγητή απέναντι στην ιστορία, τη σχέση του με

την υπόθεση.

 Εσωτερική   οπτική γωνία    : Την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτερεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψη του).

Εξωτερική  οπτική γωνία  :  Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο.

Ανάλογα με τον βαθμό συμμετοχής του αφηγητή στην ιστορία:

ομοδιηγητικός αφηγητής:ο αφηγητής μετέχει στην ιστορία. Αφήγηση σε α΄πρόσωπο.

ετεροδιηγητικός αφηγητής: αφήγηση σε γ΄πρόσωπο. Ο αφηγητής δεν μετέχει καθόλου ως πρόσωπο στην ιστορία που αφηγείται.

 Χρόνος αφήγησης (χρονολογική σειρά):

1)Ευθύγραμμη χρονολογική παράθεση γεγονότων:ο αφηγητής παρουσιάζει τα γεγονότα με τη σειρά που συνέβησαν.

2)Να αρχίσει την αφήγηση από τη μέση της υπόθεσης(in medias res) και μέχρι να ολοκληρώσει την αφήγησή του ,να αφηγηθεί κα τα αρχικά γεγονότα (αναδρομική αφήγηση) ή να προσθέσει σύντομες ιστορίες σχετικές με το θέμα του(εγκιβωτισμός).

3)Να προσθέσει παράλληλα την εξέλιξη δύο διαφορετικών ιστοριών.

Ο ρυθμός της αφήγησης. 

Στο πλαίσιο της αφήγησης παρατηρείται συνήθως ανισοχρονία ανάμεσα στον χρόνο της ιστορίας και στον χρόνο της αφήγησης. Όταν ο χρόνος της αφήγησης είναι μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας τότε χρησιμοποιείται η τεχνική της επιτάχυνσης της αφήγησης. Ο χρόνος της αφήγησης διαρκεί λιγότερο από τον χρόνο της ιστορίας είτε γιατί ο αφηγητής παρουσιάζει με συντομία γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια (περίληψη), είτε γιατί δεν τα αναφέρει καθόλου (έλλειψη). Όταν ο χρόνος της αφήγησης είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο της ιστορίας τότε χρησιμοποιείται η τεχνική της επιβράδυνσης της αφήγησης. Ο αφηγητής επιβραδύνει την αφήγηση των γεγονότων, είτε παρεμβάλλοντας στοιχεία περιγραφής ή σχόλια, είτε παρουσιάζοντας διεξοδικά τις σκέψεις και τις αντιδράσεις των προσώπων σε ό,τι αφορά ένα γεγονός που πιθανώς διήρκεσε ελάχιστες μόλις στιγμές

Αφηγηματικές τεχνικές είναι :

- Ο αφηγητής

- Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)

- Η οπτική γωνία

- Η εστίαση

- Ο χρόνος της αφήγησης

- Ο ρυθμός της αφήγησης

Αφηγηματικοί τρόποι είναι :

είναι τα γλωσσικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να παρουσιάσει το έργο του.

Αφήγηση = διήγηση ( Η εξιστόρηση των γεγονότων από τον αφηγητή).Ο αφηγητής περιγράφει τι συνέβη με δικά του λόγια ή εκθέτει σκέψεις και συναισθήματα των προσώπων, χωρίς άμεση παράθεση των λόγων τους.

Περιγραφή λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων, χαρακτήρων. Φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες

Διάλογος αποδίδεται πιστά ο λόγος των προσώπων .Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια

Μονόλογος/εσωτερικός μονόλογος (λόγος χωρίς ακροατή, απόδοση των σκέψεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων του ήρωα σε α΄ πρόσωπο ,συνήθως, χωρίς παρεμβολές του αφηγητή).

Ελεύθερος πλάγιος λόγος : πιστή απόδοση από τον αφηγητή σκέψεων  και συναισθημάτων ενός προσώπου της ιστορίας σε γ΄πρόσωπο και σε παρελθοντικό χρόνο. Στον ελεύθερο πλάγιο λόγο, οι λέξεις ή οι φράσεις ενός ήρωα μεταφέρονται από τον αφηγητή χωρίς την ύπαρξη κάποιου λεκτικού ρήματος που να τις εισάγει ή και να τις χαρακτηρίζει· το γεγονός αυτό μας απαλλάσσει από την ενοχλητική παρουσία του αφηγητή: ο λόγος ή οι σκέψεις του ήρωα της αφήγησης αποδίδονται στο δικό του προσωπικό «ιδίωμα», πράγμα που εξασφαλίζει τη διατήρηση όλων των αποχρώσεων της δικής του «πρωτότυπης» διατύπωσης. Με τον τρόπο αυτό, ο αποδέκτης της αφήγησης αποκτά τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στις σκέψεις ή το λόγο ενός ήρωα της αφήγησης, όπως συμβαίνει και με τον ευθύ λόγο·

Σχόλιο: σχόλια και απόψεις του αφηγητή που οδηγούν σε γενικεύσεις.

Εγκιβωτισμός:  ένθετη αφήγηση ενσωματωμένη σε εκτενέστερη αφήγηση.

Πηγές:
https://latistor.blogspot.com/2010/09/blog-post_3398.html

http://www.pi.ac.cy/pi/files/epimorfosi/ekpaid_yliko/logot_mesi/logotexnia_afigimatologia.pdf

https://philologist-ina.gr/?page_id=3327