Προσδιορισμοί, ομοιόπτωτοι- ετερόπτωτοι, Νεοελληνική Γλώσσα, θεωρία- ασκήσεις

Προσδιορισμοί

Σε μια πρόταση εκτός από τους βασικούς όρους ( υποκείμενο, ρήμα ,αντικείμενο) υπάρχουν και άλλες λέξεις, που είναι προσδιορισμοί.

Είδη προσδιορισμών:

Ονοματικοί προσδιορισμοί: Οι ονοματικοί προσδιορισμοί προσδιορίζουν ένα όνομα  και είναι δύο ειδών:  Ομοιόπτωτοι  και  ετερόπτωτοι.

επιρρηματικοί προσδιορισμοί: Προσδιορίζουν το ρήμα Δηλώνουν : τόπο, χρόνο, αιτία ,σκοπό κ,α

Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί

Είναι οι προσδιορισμοί  που  το βασικό τους γνώρισμα είναι ότι βρίσκονται στην ίδια πτώση με το όνομα που προσδιορίζουν.

α. Επιθετικός προσδιορισμός είναι ο προσδιορισμός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επίθετο, αποδίδοντας μια μόνιμη ιδιότητα στη λέξη που προσδιορίζει. Οι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι : Επίθετα : π.χ  Μπροστά μας φάνηκε μια μεγάλη πόλη.  Αντωνυμία: Εκείνος ο άνθρωπος μου φέρθηκε με αγένεια. Μετοχή :  Τα πληγωμένα πουλιά δε σαλεύουν Ουσιαστικά, που δηλώνουν ηλικία ,επάγγελμα, εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.

β. Κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι επίθετο ή μετοχή που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό αποδίδοντάς του μια παροδική ή προσωρινή ιδιότητα . Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός δεν έχει άρθρο ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει έχει. Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται  συνήθως τα επίθετα:  όλος,ολόκληρος, ακέραιος, ατόφιος, μονός, διπλός, μόνος, μοναχός κ.α π.χ  Ο δικαστής ήρεμος ανακοίνωσε την απόφαση. Ο καθηγητής εκνευρισμένος απέβαλε το μαθητή.

γ. Παράθεση είναι ο προσδιορισμός που ορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια το ουσιαστικό  που συνοδεύει, δίνοντας επιπρόσθετα ένα ήδη γνωστό ή ιδιαίτερο γνώρισμά του (δηλ. από το ειδικό στο γενικό).   Η παράθεση μπορεί να αντικατασταθεί με αναφορική πρόταση. Για παράδειγμα, Ο Γεωργιάδης, ο καθηγητής ,λείπει. Τους μίλησε για την αγάπη, το πιο όμορφο συναίσθημα. Κάποιες φορές η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση. Συνήθως μπαίνει μπροστά και ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση. Π.χ  Περίεργο πράγμα , ακόμα δε φάνηκε το πλοίο.

δ. Επεξήγηση  αντίθετα με την παράθεση, είναι ο προσδιορισμός που αποδίδει μια ειδικότερη ιδιότητα στο ουσιαστικό που συνοδεύει , με σκοπό να διασαφηνίσει τη γενική και αόριστη σημασία του (δηλ. από το γενικό στο ειδικό). Την επεξήγηση θα μπορούσαμε να παραφράσουμε με τη λέξη δηλαδή. Από τον αφρό της θάλασσας βγήκε η  θεά της ομορφιάς ,η Αφροδίτη Οι επιστήμονες έχουν ένα δυνατό όπλο, τη σκέψη. Συχνά η επεξήγηση είναι μια ολόκληρη πρόταση. Π,χ  Ένα μόνο φοβόταν ,μήπως χάσει τη δουλειά του.

Διάκριση ανάμεσα σε παράθεση και επεξήγηση:

Στην παράθεση από μια μερικότερη έννοια πάμε σε γενικότερη, ενώ στην επεξήγηση πάμε από μια γενικότερη σε μια μερικότερη.

Δες και το βίντεο:

Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

Είναι οι προσδιορισμοί που βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από αυτή της λέξης την οποία προσδιορίζουν. 

Οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί απαντούν συνήθως σε γενική πτώση και δηλώνουν:

·         την κτήση (→ γενική κτητική): Ο υπολογιστής του αδερφού μου ·         το υποκείμενο ενός ρηματικού ουσιαστικού (→ γενική υποκειμενική): Η παραίτηση του υπουργού ·         το αντικείμενο (→ γενική αντικειμενική): Ο φρουρός του στρατοπέδου ·         τον χρόνο (→ γενική του χρόνου): Η τέχνη του Μεσοπολέμου ·         τον τόπο (→ γενική του τόπου): Τα ντοματάκια της Σαντορίνης ·         την ιδιότητα (→ γενική της ιδιότητας): Τα ζώα του δάσους ·         το περιεχόμενο (→ γενική του περιεχομένου): Δοχείο λαδιού ·         το σύνολο (→ γενική διαιρετική): Το 1ο κεφάλαιο του βιβλίου ·         την αιτία (→ γενική της αιτίας): Ο πόνος του αποχωρισμού ·         την ύλη (→ γενική της ύλης): Κουφώματα αλουμινίου ·         το σκοπό (→ γενική του σκοπού): Γυαλιά ηλίου ·         την καταγωγή (→ γενική της καταγωγής): Η κόρη του Γιάννη ·         τον δημιουργό (→ γενική του δημιουργού): Ο πίνακας του Θεοτοκόπουλου

 Ετερόπτωτοι  προσδιορισμοί σε αιτιατική πτώση,δηλώνουν:

·         την αναφορά (→ αιτιατική της αναφοράς): σαράντα μέτρα βάθος ·         την ποσότητα (→ αιτιατική της ποσότητας): λιμουζίνα δέκα μέτρα ·         το αντικείμενο (→ αιτιατική αντικειμενική): προσοχή τα χέρια σας

Επιρρηματικοί Προσδιορισμοί

Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι προσδιορισμοί που αφορούν γενικά το ρήμα και εκφράζουν σχέσεις τόπου, χρόνου, τρόπου, αιτίου κλπ.

Εμπρόθετοι προσδιορισμοί είναι οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί οι οποίοι σχηματίζονται με μια πρόθεση (από, με, σε κλπ.) και μια ονοματική φράση και μπορούν να εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές  σημασίες, ανάλογα με την πρόθεση που χρησιμοποιείται . Για παράδειγμα,

Επιρρήματα Τα επιρρήματα είναι λέξεις που χρησιμοποιούμε ως προσδιορισμούς για να δηλώσουμε τόπο, τρόπο, χρόνο, αιτία, αποτέλεσμα κ.ά., δηλαδή αυτό που αποκαλούμε επιρρηματικές σημασίες.

Επιρρηματικές μετοχές Επιρρηματική είναι η μετοχή που έχει κατάληξη -οντας/-ώντας και λειτουργεί ως επίρρημα αφού μπορεί να εκφράζει τρόπο, χρόνο, αιτία κ.α. Έφτασα στο σπίτι μου περπατώντας.

  

Δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις Οι επιρρηματικές είναι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με συνδέσμους (όταν, επειδή, για να κ.ά.), οι οποίοι και καθορίζουν τη σημασία της επιρρηματικής πρότασης Άργησε να γυρίσει γιατί είχε πολύ δουλειά.

Ασκήσεις:

Υπογράμμισε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς και κύκλωσε τους ετερόπτωτους.

Κάνε σύνταξη στις παρακάτω προτάσεις:

1)      Στον πόλεμο ο παππούς μου έχασε όλα του τα υπάρχοντα, το σπίτι, τα ζώα, τα κτήματα.

2)      Ο μπαρμπα –Στάθης ,νονός του αδερφού μου, θαλασσόλυκος στα νιάτα του ,μας δάνεισε τη βάρκα του.

3)      Ο Διονύσιος Σολωμός , ο ποιητής του Εθνικού Ύμνου , γεννήθηκε στη Ζάκυνθο.

4)      Όλοι ευχήθηκαν υγεία, το πολυτιμότερο αγαθό.

5)      Κάθε στερεό σώμα έχει τρεις διαστάσεις, μήκος, πλάτος, ύψος.

6)      Ο πατέρας μου, σοφός άνθρωπος, του έδινε πάντα σωστές συμβουλές.

7)      Επισκεφθήκαμε χθες την έκθεση έργων του Κωνσταντίνου Βολονάκη, του ζωγράφου της θάλασσας, που φιλοξενεί το Ναυτικό Μουσείο.

Υπογράμμισε τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς και κύκλωσε τους ετερόπτωτους.

Κάνε σύνταξη στις προτάσεις:

1)      Θα ανεβάσουμε το έργο του Μπερτολτ μπρεχτ  « Ο κύκλος με την κιμωλία¨.

2)      Βγήκαμε έναν περίπατο στους δρόμους της πόλης.

3)      Ήταν δικαιολογημένη η ανησυχία των γονιών του.

4)      Ο Γιώργος είναι άνθρωπος της δράσης.

5)      Πολλά υπόγεια πλημμύρισαν από τα νερά της βροχής.

6)      Ήρθε σπίτι ,άλλαξε τα ρούχα της δουλειάς και έφυγε αμέσως.

7)      Η επιδείνωση της κακοκαιρίας δημιούργησε προβλήματα.

8)      Τα μάγουλα της Μαρίας είχαν χρώμα παπαρούνας.

9)      Χρειαζόμαστε μερικά ποτήρια κρασιού.

10)   Αγόρασε παπούτσια των διακοσίων ευρώ.

11)   Σήμερα οι μισοί μαθητές της τάξης έλειπαν γιατί ήταν άρρωστοι.

12)   Ζούσε με την ελπίδα της επιστροφής.

13)   Κανείς δεν τολμούσε να αντιμετωπίσει την οργή του πατέρα.

Πηγή:

www.greek-language.gr